Γ’ Γυμνασίου

Ενότητα 1 – Η Ελένη και η καταστροφή της Τροίας

Α. Κείμενο: Ἡρόδοτος, Ἱστορίη 2.120
Με τη διδασκαλία αυτού του κειμένου αναμένεται οι μαθητές:

• να γνωρίσουν μια άλλη εκδοχή του μύθου για την Ελένη και τον Τρωικό πόλεμο,
• να συνδέσουν την εκδοχή αυτή με την τραγωδία του Ευριπίδη Ελένη που διδάσκονται από μετάφραση σε αυτή την τάξη,
• να προβληματιστούν για τα πραγματικά αίτια του Τρωικού πολέμου και να θυμηθούν ό,τι γνωρίζουν σχετικά από το μάθημα της Ιστορίας,
• να αξιολογήσουν τα επιχειρήματα του ιστορικού Ηροδότου και να εντοπίσουν τις λέξεις εκείνες που είναι συναισθηματικά φορτισμένες (ἑκόντος γε ἤ ἄκοντος, φρενοβλαβής, ἵνα ἀπαλλαγεῖεν τῶν παρόντων κακῶν, πανωλεθρίᾳ ἀπολόμενοι).

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά
Ο διδακτικός στόχος είναι η επανάληψη όσων οι μαθητές διδάχτηκαν στο πλαίσιο του Ετυμολογικού μέρους κάθε ενότητας στη Β’ Γυμνασίου. Συγκεκριμένα, επαναλαμβάνονται τα φαινόμενα της σύνθεσης λέξεων, καθώς και της ονοματοποιίας και της αλλαγής της σημασίας των λέξεων (κυριολεξία και μεταφορά).

­Γ. Γραμματική – Σύνταξη
Ο διδακτικός στόχος είναι η επανάλη­ψη της ύλης της γραμματικής και του συντακτικού που διδάχτηκαν οι μαθητές στην προηγούμενη τάξη.­

Ενότητα 2 – Θυσία για την πατρίδα

Α. Κείμεν­ο: Λυσ­ίας, Ἐπιτάφιος τοῖς Κορινθίων βοηθοῖς 79-81
Με τη διδασκαλία αυτού του κειμένου αναμένεται οι μαθητές:

• να έρθουν σε επαφή με έναν από τους επιτάφιους λόγους που εκφωνήθηκαν κατά την αρχαιότητα,
• να εντοπίσουν τα γλωσσικά μέσα (χρήση υπερθετικού βαθμού, αντιθετικά ζεύγη) που χρησιμοποιεί ο ρήτορας και να αξιολογήσουν τη συμβολή τους στην αποτελεσματικότητα του λόγου,
• να αντιληφθούν τη σπουδαιότητα που απέδιδαν οι αρχαίοι Έλληνες στην αυτοθυσία για χάρη της πατρίδας,
• να επισημάνουν παράλληλες περιπτώσεις θυσίας για την πατρίδα από τη σύγχρονη πραγματικότητα, όχι μόνο από τον ελληνικό, αλλά και από τον διεθνή χώρο,
• να συζητήσουν ποια είναι η σύγχρονη αντίληψη περί θυσίας για την πατρίδα και κατά πόσο διαμορφώνονται στις μέρες μας ανάλογες καταστάσεις.

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά
Ο διδακτικός στόχος είναι η επανάληψη του φαινομένου της παραγωγής ουσιαστικών από ρήματα.

Γ. Γραμματική – Σύνταξη
Οι διδακτικοί στόχοι είναι:

• η εξοικείωση με τον σχηματισμό των παραθετικών στην α.ε. και ο συσχετισμός με τη ν.ε.,
• η πρώτη επαφή με τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς που εκφέρονται με πλάγιες πτώσεις.­

Ενότητα 3 – Η κατοχή της εξουσίας δεν εγγυάται την ευτυχία

­Α. Κείμενο: Ξενοφῶν, Ἱέρων 4.6-9 ­
Με τη διδασκαλία αυτού του κειμένου αναμένεται οι μαθητές:

• να συζητήσουν για τα πολιτεύματα της αρχαιότητας και ειδικότερα για την τυραννίδα,
• να περιγράψουν κάποιες πλευρές του χαρακτήρα των τυράννων, και μάλιστα του Ιέρωνα,
• να εντοπίσουν τα αδιέξοδα του μοναρχικού πολιτεύματος, και μάλιστα ιδωμένα από την οπτική γωνία του ίδιου του μονάρχη.

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά
Ο διδακτικός στόχος είναι η επανάληψη του φαινομένου της παραγωγής ουσιαστικών από επίθετα και από άλλα ουσιαστικά.

Γ. Γραμματική
Οι διδακτικοί στόχοι είναι:

• η εξοικείωση των μαθητών με τους γενικούς κανόνες σχηματισμού των συνηρημένων ρημάτων,
• η μελέτη των συναιρέσεων της α’ τάξης συνηρημένων ρημάτων σε –άω, –ῶ και η εξάσκηση στον σχηματισμό μεμονωμένων τύπων.­

Ενότητα 4 – Τα πλεονεκτήματα της ειρήνης

Α. Κείμενο: Ἰσοκράτης, Περὶ εἰρήνης 19-21
Με τη διδασκαλία αυτού του κειμένου επιδιώκεται οι μαθητές:

• να γνωρίσουν ένα ρητορικό κείμενο του Ισοκράτη το οποίο έχει τη μορφή του προτρεπτικού λόγου,
• να αντιληφθούν τα πολλαπλά πλεονεκτήματα της ειρήνης όσον αφορά στη ζωή και την πρόοδο ενός λαού και, αντίστοιχα, τα προβλήματα που προξενεί ο πόλεμος,
• να συνειδητοποιήσουν τη διαχρονική ισχύ των επιχειρημάτων που προβάλλει ο ρήτορας και να συζητήσουν πάνω σ’ αυτά.

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά
Ο διδακτικός στόχος είναι η επανάληψη του φαινομένου της παραγωγής επιθέτων από ρήματα.

Γ. Γραμματική ­
Ο διδακτικός στόχος είναι η μελέτη των συναιρέσεων της β’ τάξης συνηρημένων ρημάτων σε –έω, –ῶ και η εξάσκηση στον σχηματισμό μεμονωμένων τύπων­.

Ενότητα 5 – Η ισονομία των πολιτών εγγύηση της δημοκρατίας

­­­Α. Κείμενο: Ἰσοκράτης, Κατὰ Λοχίτου 18-21
Με τη διδασκαλία αυτού του κειμένου αναμένεται οι μαθητές:

• να συνειδητοποιήσουν μια σημαντική παράμετρο της δημοκρατίας, την ισονομία,
• να διακρίνουν διαφορές στον τρόπο που αντιμετωπίζεται ο πολίτης σε μια δημοκρατική πολιτεία και σε μια πολιτεία με άλλο πολίτευμα, π.χ. βασιλεία,
• να κατανοήσουν τον ρόλο της δικαιοσύνης σε μια δημοκρατική πολιτεία,
• ­να εντοπίσουν ομοιότητες και διαφορές μεταξύ της δημοκρατίας που περιγράφει ο Ισο­κράτης και της δημοκρατίας που βιώνουν οι ίδιοι σήμερα.

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά
Ο διδακτικός στόχος είναι η επανάληψη του φαινομένου της παραγωγής επιθέτων από ονόματα.

Γ. Γραμματική
Ο διδακτικός στόχος είναι η εξοικείωση των μαθητών με την κλίση των συνηρημένων ρημάτων της γ’ τάξης, που λήγουν σε –όω, –ῶ.­ ­

Ενότητα 6 – Η μ­ουσική εξημερ­ώνει

­­­­Α. Κείμενο: Πολύβιος, Ἱστορ­ίαι 4.20.4-21.1
Με τη διδασκαλία αυτού του κειμ­ένου αναμένεται οι μαθητές:

• να προβληματιστούν πάνω στο θέμα της μουσικής ως αντικειμένου μάθησης και όχι μόνο ως μέσου ψυχαγωγίας,
• να αντιληφθούν τη σημασία που είχε η μουσική και ο χορός για τους αρχαίους Έλληνες και να συζητήσουν για τη θέση που έχουν σε όλες τις εποχές μέχρι σήμερα.

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά
Ο διδακτικός στόχος είναι η επανάληψη του φαινομένου της παραγωγής ρημάτων από ονόματα.

Γ. Γραμματική
Οι διδακτικοί στόχοι είναι:

• η εξοικείωση με τον σχηματισμό του ομαλού αορίστου β’ ενεργητικής και μέσης φωνής και η μελέτη κάποιων ανώμαλων περιπτώσεων,
• η εκμάθηση της κλίσης των ουσιαστικών ἡ γυνὴ και ὁ/ἡ παῖς,
• παράλληλα με την εκμάθηση της κλίσης των παραπάνω ουσιαστικών, η γενική επανάληψη της γ’ κλίσης,
• η εκμάθηση των ειδών και της κλίσης της αντωνυμίας αὐτός, αὐτή, αὐτό.

Ενότητα 7 – Η επιστήμη στην υπηρεσία της άμυνας του κράτους

­­Α. Κείμενο: Πλούταρ­χ­ος, Μάρκελλος 14.12-15 ­
Με τη διδασκαλία αυτού του κειμένου αναμένεται οι μαθητές:

• να έρθουν σε επαφή με πτυχές της προσωπικότητας του Αρχιμήδη και του Ιέρωνα βάσει τω­ν πληροφοριών που παρέχει το κείμενο,
• να εντάξουν την ανάπτυξη της τεχνολογίας κατά την αρχαιότητα στο ευρύτερο πλαίσιο ανάπτυξης (της λογικής, της τέχνης, της ποίησης, της μουσικής κτλ.),
• ­να αξιολογήσουν την επίδραση των τεχνολογικών επιτευγμάτων της αρχαιότητας στην προώθηση της επιστήμης σε μεταγενέστερες εποχές,
• να προβληματιστούν πάνω στη σχέση επιστήμης και πολέμου.

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά
Ο διδακτικός στόχος είναι η επανάληψη του φαινομένου της σύνθεσης λέξεων στην α.ε. με α΄ συνθετικό λέξη κλιτή.

Γ. Γραμματική – Σύνταξη
Οι διδακτικοί στόχοι είναι:

• να εξοικειωθούν οι μαθητές με τον σχηματισμό του μέλλοντα και του αορίστου των ημι­φωνόληκτων ρημάτων,
• να κατανοήσουν τις δυσκολίες που παρουσιάζει η κλίση των ανώμαλων ουσιαστικών ἡ ναῦς και ἡ χείρ.

Ενότητα 8 – Ένα παράδειγμα σεβασμού προς τους γονείς

­Α. Κείμενο: Λυκοῦργος, Κατὰ Λεωκράτους 95-97
Με τη διδασκαλία αυτού του κειμένου αναμένεται οι μαθητές:

• να έρθουν σε επαφή με έναν συναισθηματικά φορτισμένο ρητορικό λόγο, που αξιοποιεί μια μυθική ιστορία με ιδιαίτερο ηθικό δίδαγμα προς επίρρωση των επιχειρημάτων του ρήτορα,
• να αξιολογήσουν την πειστικότητα της ιστορίας ως επιχειρήματος,
• να εντοπίσουν τις δύο κεντρικές ιδέες του κειμένου και να τις αναλύσουν.

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά
Ο διδακτικός στόχος είναι η επανά­ληψη του φαινομένου της σύνθεσης λέξεων στην α.ε. με α’ συνθετικό άκλιτη λέξη.

Γ. Γραμματική – Σύνταξη
Οι διδακτικοί στόχοι είναι:

• να εξοικειωθούν οι μαθητές με τον σχηματισμό του παθητικού μέλλοντα και αορίστου,
• να γνωρίσουν την κλίση και τη χρήση των αυτοπαθητικών αντωνυμιών,
• να κατανοήσουν τη λειτουργία και τον σχηματισμό του ποιητικού αιτίου και να το συγκρίνουν με τη μορφή που έχει στη ν.ε.

Ενότητα 9 – Οι νόμοι επισκέπτονται τον Σωκράτη στη φυλακή

­­­Α. Κείμενο: ­Πλάτων, Κρίτων 50a-c
Με τη διδασκαλία αυτού του κειμένου αναμένεται οι μαθητές:

• να έρθουν σε επαφή με ένα φιλοσοφικό κείμενο που έχει τη ζωντανή μορφή του διαλόγου,
• να διακρίνουν τα στάδια ενός επιχειρήματος,
• να προβληματιστούν πάνω στο θέμα της εφαρμογής των νόμων και στα κίνητρα που δίνει η κοινωνία σε κάθε εποχή στους πολίτες για να τους τηρούν,
• να έρθουν σε επαφή με τη σκέψη του Σωκράτη και να τον χαρακτηρίσουν.

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά
Ο διδακτικός στόχος είναι η επανάληψη του φαινομένου της σύνθεσης λέξεων στην α.ε. με β´ συνθετικό κλιτή λέξη. Επίσης, αφού ολοκληρώθηκε στα επιμέρους κεφάλαια μέχρι τώρα η επανάληψη των βασικότερων σημείων του Ετυμολογικού, από την Ενότητα 9 και εξής θα δίνονται γενικές επαναληπτικές ασκήσεις βασισμένες στον λεξιλογικό πλούτο του κειμένου.

Γ. Γραμματική – Σύνταξη ­­
Οι διδακτικοί στόχοι είναι: ­

• να γνωρίσουν οι μαθητές (χωρίς να υπεισέλθουν σε λεπτομέρειες) τα είδη του μορίου ἂν και τις δυνητικές εγκλίσεις,
• να εξοικειωθούν με τους όρους που αφορούν στον πλήρη χαρακτηρισμό των δευτερευουσών προτάσεων,
• να μελετήσουν και να συστηματοποιήσουν τα βασικά στοιχεία των ονοματικών προτάσεων: εισαγωγή, εκφορά, συντακτική λειτουργία. ­

Ενότητα 10 – Μια τιμητική εξορία

Ενότητα­­Α. Κείμενο: (Ψευδο) Αἰσχίνης, Ἐπι­στολαί 3.1-3
Με τη διδασκαλία αυτού του κειμένου αναμένεται οι μαθητές:

• να γνωρίσουν την έννοια του ρητορικού συλλογισμού (παραγωγικός, επαγωγικός, αναλογικός),
• να συγκρίνουν το παρόν κείμενο με το προηγούμενο και με τα δύο του Ισοκράτη που έχουν προηγηθεί ως προς το ύφος και τα μέσα πειθούς,
• να συζητήσουν τον απώτερο σκοπό του συντάκτη του κειμένου,
• να εικάσουν την ανταπόκριση που θα είχε αυτή η επιστολή στους παραλήπτες της.

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά
Αφού ολοκληρώθηκε στα επιμέρους κεφάλαια η επανάληψη των βασικότερων σημείων του Ετυμολογικού, δίνονται γενικές επαναληπτικές ασκήσεις βασισμένες στον λεξιλογ­ικό πλούτο του κειμένου.

Γ. Γραμματική – Σύνταξη
Ο διδακτικός στόχος είναι να γνωρίσουν και να συστηματοποιήσουν οι μαθητές τα βασικά στοιχεία των αιτιολογικών, τελικών, συμπερασματικών και εναντιωματικών-παραχωρητικών προτάσεων: εισαγωγή, εκφορά και λειτουργία.

 11 – Επικίνδυνες συμμαχίες

­­Α. Κείμενο: ­Ξενοφῶν, Ἑλληνικά 4.1­.32-33
Με τη διδασκαλία αυτού του κειμένου αναμένεται οι μαθητές:

• να εντοπίσουν τις μεθόδους πειθούς και κυρίως την επίκληση στο συναίσθημα,
• να αξιολογήσουν την πειστικότητα του λόγου,
• να συζητήσουν για την έννοια της φιλίας και της συμμαχίας μεταξύ των χωρών και να αναφέρουν σύγχρονα παραδείγματα,
• να αναλύσουν την έννοια της ευγνωμοσύνης του ευεργετούμενου προς τον ευεργέτη του.

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά
Όπως και στην προηγούμενη ενότητα, έτσι και σε αυτή δίνονται επαναληπτικές ασκήσεις σε όλη την ύλη του Ετυμολογικού.

Γ. Γραμματική – Σύνταξη
Ο διδακτικός στόχος είναι η ολοκλήρωση της διδασκαλίας των δευτερευουσών προτάσεων με τις υποθετικές, χρονικές και επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις.

Ενότητα 12 – Θεϊκές αδυναμίες

­Α. Κείμενο: Λουκιανός, Θεῶ­ν Δι­άλογοι 1
Με τη διδασκαλία αυτού του κειμένου αναμένεται οι μαθητές:

• να έρθουν σε επαφή με ένα διαφορετικό κείμενο του Λουκιανού, το οποίο συνδυάζει το διαλογικό στοιχείο με τον σκεπτικισμό απέναντι στους θεούς,
• να αντλήσουν στοιχεία για τον χαρακτήρα του Δία, κατά τον Λουκιανό, και να τα συγκρίνουν με την περιγραφή του πατέρα των θεών στα ομηρικά έπη, με σκοπό να διαπιστώσουν μόνοι τους την απομυθοποίηση των θεών που χαρακτηρίζει το έργο του Λουκιανού,
• να εντοπίσουν τα διαλογικά στοιχεία και τα στοιχεία που καθιστούν τον διάλογο ιδιαίτερα ζωντανό, όπως είναι η αναφορά της απειλής του Δία σε ευθύ λόγο.

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά
Ο διδακτικός στόχος είναι η επανάληψη των βασικότερων σημείων της ύλης του Ετυμολογικού της Α´ και Β´ Γυμνασίου.

Γ. Γραμματική – Σύνταξη
Ο διδακτικός στόχος είναι η επανάληψη της ύλης της γραμματικής και του συντακτικού της Γ´ Γυμνασίου.­­

Κεφάλαιο 1 – Οι απαρχές διαμόρφωσης του νεότερου κόσμου

Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε:

• το κίνημα του Διαφωτισμού
• την αμερικανική επανάσταση κα­ι την ίδρυση των ΗΠΑ
• τη γαλλική επανάσταση του 1789 και την εποχή του Ναπολέοντα (1799-1815)
• τη σημασία της περιόδου
• 1789-1815 για την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια ιστορία.

Λέξεις-Κλειδιά: ­­γαλλική επανάσταση, διαφωτισμός, νεότερος κόσμος, ΗΠΑ, Ναπολέοντας, ευρωπαϊκή ιστορία, παγκόσμια ιστορία, αμερικάνικη επανάσταση

Κεφάλαιο 2 – Η ελληνική επανάσταση του 1821 στο πλαίσιο της ανάλυσης των εθνικών ιδεών και του φιλελευθερισμού στην Ευρώπη

Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε:

• τις μεταβολές που έγιναν στους κόλπους του ελληνισμού από τα μέσα του 18ου αιώνα
• τις επαναστάσεις τ­ων ετών 1820-1821 στην Ευρώπη
• την ελληνική επανάσταση στο πολιτικό πλαίσιο της εποχής της
• την έκρηξη της ελληνικής επανάστασης, αρχικά στις Ηγεμονίες
• τα στρατιωτικά γεγονότα της ελληνικής επανάστασης στο νότιο ελλαδικό χώρο
• τις πρώτες απόπειρες των Ελλήνων να συγκροτήσουν κρατικούς θεσμούς
• τις σχέσεις των επαναστατημένων Ελλήνων με την Ευρώπη
• τις εξελίξεις που οδήγησαν στην αναγνώριση της ελληνικής ανεξαρτησίας
• τα ευρωπαϊκά επαναστατικά κινήματα του 1830 και του 1848

Λέξεις-Κλειδιά:­ ελληνική επανάσταση, ­επαναστατικά κινήματα, Φιλική Εταιρεία, φιλελευθερισμός, Ηγεμονίες, συγκρότηση κράτους, ελληνική ανεξαρτησία

Κεφάλαιο 3 – Οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη και στον κόσμο τον 19ο αιώνα

Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε:

• την ωρίμανση και εξάπλωση της βιομηχανικής επανάστασης τον 19ο αιώνα
• τις κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες της βιομηχανικής επανάστασης
• τις ενοποιήσεις της Ιταλίας και της Γερμανίας
• την ίδρυση νέων εθνικών κρατών στα Β­αλκάνια τον 19ο αιώνα
• τα φαινόμενα του ιμπεριαλισμού και της αποικιοκρατίας
• τις κύριες εξελίξεις στην αμερικανική ήπειρο, στην Κίνα και στην Ιαπωνία τον 19ο αιώνα.

Λέξεις-Κλειδιά:­ Ευρώπη, οικονομικές εξελίξεις, κοινωνικές εξελίξεις, πολιτικές εξελίξεις, βιομηχανική επανάσταση, Ιταλία, Γερμανία, ενοποίηση, Βαλκάνια, ιμπεριαλισμός, αποικιοκρατία, Αμερική, Κίνα, Ιαπωνία

Κεφάλαιο 4- Το ελληνικό κράτος από την ίδρυσή του έως τις αρχές του 20ού αιώνα

Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε:

• τις σημαντικότερες πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα έως τις αρχές του 20ού αιώνα
• τις κύριες επιδιώξεις της ελληνικής διπλωματίας τον 19ο αιώνα και τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής στη διεθνή θέση και στην εσωτερική κατάσταση της Ελλάδας
• τις κύριες εξελίξεις στα Βαλκάνια του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα και σ’ αυτό το πλαίσιο το κρητικό ζήτ­ημα και το μακεδονικό ζήτημα
• τα κύρια γνωρίσματα της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας τον 19ο αιώνα

Λέξεις-Κλειδιά: Ελληνικό κράτος, ίδρυση κράτους, Καποδίστριας, Όθωνας, έξωση του Όθωνα, κίνημα Γουδί, Κρητικό ζήτημα, Βαλκάνια, ελληνική οικονομία, ελληνική κοινωνία

Κεφάλαιο 5 – Επιστήμες, πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία κατά τον 19ο αιώνα

Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε:

• τις κύριες επιστημονικές, πνευματικές και καλλιτεχνικές εξελίξεις στον κόσμο κατά τον 19ο αιώνα ­
• ειδικότερα, την επίδραση των κυριότερων ευρωπαϊκών διανοητικών, καλλιτεχνικών και λογοτεχνικών ρευμάτων στην ελληνική πνευματική δημιουργία του 19ου αιώνα

Λέξεις-Κλειδιά:­ επιστήμες, πνευματική δημιουργία, καλλιτεχνική δημιουργία, 19ος αιώνας, στ­οχασμός, τέχνες, γράμματα

Κεφάλαιο 6 – Η Ελλάδα από το κίνημα στο Γουδί (1909) έως το τέλος των βαλκανικών πολέμων (1913)

Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε:

• το κίνημα του 1909 στο Γουδί και τα αποτελέσματά του
• την ανάδειξη του Ελευθέριου Βενιζέλου σε πρωθυπουργό της Ελλάδας και το βενιζελικό πρόγραμμα ανασυγκρότη­σης και εκσυγχρονισμού της χώρας
• τους βαλκανικούς πολέμους και τα αποτελέσματά τους.

Λέξεις-Κλειδιά:­ Βαλκανικοί πόλεμοι, κίνημα στο Γουδί, Βενιζέλος­, εκσυγγρονισμός

Κεφάλαιο 7 – Ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος και η Ρωσική επανάσταση (1914-1918)

Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε:

• τα αίτια του Α΄ Παγκόσμιου ­πολέμου, τις φάσεις και την έκβασή του
• τη διαφωνία Βενιζέλου – Κωνσταντίνου για τη στάση της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο
• την επανάσταση του 1917 στη Ρωσία
• την πολιτική πραγματικότητα μετά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο και την ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών.

Λέξεις-Κλειδιά:­ Α παγκόσμιος πόλεμος, ρώσικη επανάσταση, εθνικός διχασμός, μεταπολεμικές ρυθμίσεις­, κοινωνία των εθνών

Κεφάλαιο 8 – Ο μικρασιατικός πόλεμος (1919-1922)

Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε:

• τις διεκδικήσεις των ισχυρών της Αντάντ και της Ελλάδας στην Οθωμανική αυτοκρατορία­
• τη θέση του ελληνισμού της δυτικής Μ. Ασίας και του Πόντου
• την ανάπτυξη του τουρκικού εθνικού κινήματος με επικεφαλής τον Μουσταφά Κεμάλ
• τα κύρια γεγονότα του μικρασιατικού πολέμου και την έκβασή του
• τις εξελίξεις σε Ελλάδα και Τουρκία αμέσως μετά τον μικρασιατικό πόλεμο.

Λέξεις-Κλειδιά:­ Μικρασιατικός πόλεμος, Αντάντ, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Πόντος, Μικρά Ασία, Μουσταφά Κεμάλ, τουρκικό εθνικό κίνημα

Κεφάλαιο 9 – Η εποχή του μεσοπολέμου (1919-1939)

­Σε αυτό ­το κεφάλαιο θα εξετάσουμε:

• την οικονομική κρίση που έπληξε σχεδόν ολόκληρο τον κόσμο κατά τον Μεσοπόλεμο
• τα κοινωνικά και τα πολιτικά αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης
• τη γέννηση του φασισμού και τη διάδοση του φασιστικού προτύπου
• τις κυριότερες πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου
• το προσφυγικό πρόβλημα στη μεσοπολεμική Ελλάδα.

Λέξεις-Κλειδιά: Μεσοπόλεμος, οικονομική κρίση, Μεγάλη Ύφεση, φασισμός, πολιτικές εξελίξεις, κοινωνικές εξελίξεις, δικτατορία, προσφυγικό πρόβλημα, μεσοπολεμική Ελλάδα

Κεφάλαιο 10 – Ο Β΄ παγκόσμιος πόλεμος και η Ελλάδα

Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε:

• τα προμηνύματα και τα αίτια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου
• τα κύρια στρατιωτικά­ γεγονότα και την έκβαση του πολέμου
• την εμπλοκή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο
• την περίοδο της Κατοχής και την ανάπτυξη του ελληνικού κινήματος αντίστασης
• τις υλικές και ηθικές επιπτώσεις του Β’ Παγκόσμιου πολέμου τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα
• την ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, τη λειτουργία και τους σκοπούς του.

Λέξεις-Κλειδιά: Β παγκόσμιος πόλεμος, αίτια, στρατιωτικά γεγονότα, έκβαση πολέμου, Κατοχή, Αντίσταση, Απελευθέρωση, ελληνικό κίνημα αντίστασης, υλικές επιπτώσεις, ηθικές επιπτώσεις, Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών­

Κεφάλαιο 11 – Διεθνείς εξελίξεις από το τέλος του παγκόσμιου πολέμου έως τα τέλη του 20ού αιώνα

­Σε αυτό το κεφά­λαιο θα εξετάσουμε:

• τη διαμόρφωση των λαϊκών δημοκρατιών της Α. Ευρώπης υπό σοβιετική επιρροή
• την ανοικοδόμηση της Δ. Ευρώπης υπό αμερικανική επιρροή
• την ανάδειξη των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης σε υπερδυνάμεις και τον μεταξύ τους ανταγωνισμό
• την ανεξαρτητοποίηση των αποικιών
• τους λόγους κατάρρευσης των λαϊκών δημοκρατιών της Α. Ευρώπης
• τις προσπάθειες οικονομικής και πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης (1951-2001)
• την εικόνα της σημερινής Ευρώπης

Λέξεις-Κλειδιά:­ διεθνείς εξελίξεις, μεσοπολεμική Ευρώπη, διαίρεση, Διπολισμός, Ψυχρός πόλεμος, αποικιοκρατία, Τρίτος Κόσμος, κατάρρευση, λαϊκές δημοκρατίες, μεταψυχροπολεμική Ευρώπη, ενοποίηση Ευρώπης

Κεφάλαιο 12 – Η Ελλάδα από το τέλος του Β΄ παγκοσμίου πολέμου έως τα τέλη του 20ού αιώνα

­Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε:

• τα αίτια και τις επιπτώσεις του ελληνικού εμφύλιου πολέμου (1946-1949)
• τα κύρια προβλήματα της ελληνικής κο­ινωνίας την περίοδο 1949-1967
• την επιβολή και την κατάρρευση της απριλιανής δικτατορίας (1967-1974)
• τις εξελίξεις στην Ελλάδα από την πτώση­ της δικτατορίας έως το τέλος του αιώνα
• τις συνέπειες που είχε στην Ελλάδα η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών της Α. Ευρώπης

Λέξεις-Κλειδιά: εμφύλιος πόλεμος, κυπριακός αγώνας, απριλιανή δικτατορία, ­Μεταπολίτευση, κατάρρευση λαϊκών δημοκρατιών, Ανατολική Ευρώπη,

Κεφάλαιο 13 – Οι προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης και η Ελλάδα

­Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε:

• τις προσπάθειες πολιτικής και οικονομικής ενοποίησης της Ευρώπης κατά την περίοδο 1951-2001
• τα κύρια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη λειτουργία τους
• τη συμμετοχή της Ελλάδας στις προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης και τη θέση της σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωσ­η.

Λέξεις-Κλειδιά: ενοποίηση Ευρώπης, κράτος-μέλος, Ευρωπαϊκή ένωση, Ελλάδα­

Κεφάλαιο 14 – Επιστήμες , πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία κατά τον 20ό αιώνα

Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε στο πλαίσιο του 20ού αιώνα:

• τα κύρια επιτεύγματα των επιστημών και της τεχνολογίας
• τις κύριες εξελίξεις στη ζωγραφ­ική, στην αρχιτεκτονική, στη μουσική και στον κινηματογράφο
• τα κύρια λογοτεχνικά ρεύματα
• τις ανάλογες επιστημονικές πνευματικές και καλλιτεχνικές εξελίξεις στην Ελλάδα.

Λέξεις-Κλειδιά: 20ος αιώνας, επιστήμη, τεχνολογία, τέχνη, ζωγραφική, αρχιτεκτονική, μουσική, κινηματογράφος, ποίηση, πεζογραφία, γράμματα­, λογοτεχνικά ρεύματα

1η ενότητα: Η Ελλάδα στον κόσμο

­­­Σ’ αυτή την ενότητα:­ ­

• Θα μάθουμε να διακρίνουμε τηνπαρατακτική από την υποτακτική σύνδεση των προτάσεων.
• Θα διαπιστώσουμε τις διαφορές που προκύπτουν στο λόγο ανάλο­γα με τοείδος σύνδεσης που χρησιμοποιούμε.
• Θα μάθουμε πώς να σχεδιάζουμε και να γράφουμεερευνητικές εργασίες.
• Θα συνειδητοποιήσουμε τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα σε λέξεις με συγγενική σημασία, ώστε να μπορούμε να επιλέγουμε τηνκατάλληλη λέξη ανάλογα με το είδος και το ύφος του κειμένου.
• Θα σκεφτούμε σχετικά με τις πολλές και συχνά αντιφατικέςόψεις της Ελλάδας και τη θέση της στο σύγχρονο κόσμο.

2η ενότητα: Γλώσσα – γλώσσες και πολιτισμοί του κόσμου

­­­Σ’ αυτή την ενότητα:

• Θα μάθουμε να αναγνωρίζουμε το συντακτικό ρόλο των δευτερευουσών προτάσεων και να διακρίνουμε τιςονοματικές από τις επιρρηματικές δευτερεύουσες προτάσεις.
• Θα μάθουμε το ρόλο και τη σημασία τωνβουλητικών, ειδικών και ενδοιαστικών προτάσεων και θα ασκηθούμε στη χρήση τους στον προφορικό και τον γραπτό λόγο.
• Θα αντιληφθούμε ότι ηίδια λέξη μπορεί να έχει διαφορετική σημασία ανάλογα με το κείμενο και τις περιστάσεις της επικοινωνίας στις οποίες χρησιμοποιείται.
• Θα ασκηθούμε στη διατύπωσηκριτικού λόγου.
• Θα αναπτύξουμε τη σκέψη και τον προβληματισμό μας σχετικά με την αξία τηςγλώσσας για  την επικοινωνία και την έκφραση των ανθρώπων.

3η ενότητα: Είμαστε όλοι ίδιοι – Είμαστε όλοι διαφορετικοί

­­Σ’ αυτή την ενότητα:­

• Θα μάθουμε να αναγνωρίζουμε και να αξιοποιούμε τα είδη τωνερωτηματικών προτάσεων και να διακρίνουμε τις ευθείες από τις πλάγιες ερωτήσεις στο λόγο το δικό μας και των άλλων, γραπτό και προφορικό.
• Θα συνειδητοποιήσουμε τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στονευθύ και τον πλάγιο λόγο και τους τρόπους με τους οποίους μετατρέπουμε τον ευθύ σε πλάγιο και το αντίστροφο.
• Θα κατανοήσουμε τη λειτουργία τηςκυριολεξίας και της μεταφοράς στο λόγο μας και τη σχέση μεταξύ τους.
• Θα δούμε ποιο ρόλο παίζουν οιπροκαταλήψεις και τα στερεότυπα στις σχέσεις μας με τους άλλους.

4η ενότητα: Ενωμένη Ευρώπη και Ευρωπαίοι πολίτες

­­­Σ’ αυτή την ενότητα:

• Θα γνωρίσουμε τα είδη τωναναφορικών προτάσεωνκαι το ρόλο που παίζουν στο λόγο μας.
• Θα διαπιστώσουμε την ευρύτατη χρήση, στις ευρωπαϊκές γλώσσες, λέξεων που αξιοποιούνλεξικά στοιχεία της ελληνικής.
• Θα μελετήσουμε τις σχέσεις μεταξύ των λέξεων που έχουνπαρόμοιεςή αντίθετες σημασίες.
• Θα συζητήσουμε διάφορες απόψεις γιατο παρόν και το μέλλον της Ευρώπηςκαι για την ιστορική σημασία του εγχειρήματος της Ένωσης.
• Θα σκεφτούμε και θα μιλήσουμε για το ρόλο που καλείται να παίξειη χώρα μας μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωσηαλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσα στο σύγχρονο κόσμο.

5η ενότητα: Ειρήνη – Πόλεμος

Σ’ αυτή την ενότητα: ­

• Θα μάθουμε τους τρόπους με τους οποίους εκφράζονται στη γλώσσα μας οι έννοιες τουσκοπού και της αιτίας.
• Θα ασκηθούμε στη σωστή χρήση του υποταγμένου λόγου και ιδιαίτερα των δευτερευουσώντελικών και αιτιολογικών προτάσεων.
• Θα μελετήσουμε τηδομή των κειμένων για να κατανοήσουμε πώς αναλύονται τα κείμενα στα συστατικά τους (παραγράφους, προτάσεις, λέξεις).
• Θα επισημάνουμελέξεις που έχουν την ίδια ή παρόμοια προφορά και διαφορετική ορθογραφία.
• Θα μιλήσουμε για τηνειρήνη και τον πόλεμο και θα σκεφτούμε πώς μπορεί ο καθένας μας και όλοι μαζί να αγωνιστούμε για την αποτροπή του πολέμου και την επικράτηση της ειρήνης.

6η ενότητα: Ενεργοί πολίτες για την υπεράσπιση οικουμενικών αξίων

­­­Σ’ αυτή την ενότητα:

• Θα μελετήσουμε τιςδευτερεύουσες χρονικές προτάσεις και θα δούμε τις χρονικές σχέσεις μεταξύ των γεγονότων και πώς αυτές εκφράζονται στο λόγο μας.
• Θα μελετήσουμε τουςυποθετικούς λόγους και θα μάθουμε να τους χρησιμοποιούμε κατάλληλα για να δηλώσουμε τις προϋποθέσεις για την εκπλήρωση μιας ενέργειας.
• Θα συνειδητοποιήσουμε ότιοι σημασίες μερικών λέξεων περιλαμβάνονται στη σημασία μιας άλλης λέξης και αποτελούν εξειδικεύσεις της.
• Θα μάθουμενα ορίζουμε διάφορες έννοιες με την ακρίβεια και τη σαφήνεια που απαιτούνται σε κάθε περίσταση.
• Θα μιλήσουμε για τη φτώχεια, την αδικία, την καταπίεση και τα άλλαβάσανα του κόσμου μας και θα δούμε κριτικά και αυτοκριτικά τη στάση μας απέναντι σ’ αυτά.
• Θα μιλήσουμε για την αξίατης αλληλεγγύης και θα σκεφτούμε με ποιες μορφές μπορεί αυτή να εκδηλωθεί σήμερα.

7η ενότητα: Τέχνη, μια γλώσσα για όλους, σε όλες τις εποχές

­­­Σ’ αυτή την ενότητα:

• Θα μελετήσουμε τους τρόπους με τους οποίους δηλώνουμε τααποτελέσματα ενός γεγονότος ή την αντίθεση ανάμεσα σε δύο γεγονότα.
• Θα ασκηθούμε στη χρήση τωναποτελεσματικών και των εναντιωματικών δευτερευουσών προτάσεων.
• Θα μιλήσουμε για ένα σχήμα λόγου, τημετωνυμία.
• Θα συζητήσουμε για τηνΤέχνη και τους καλλιτέχνες, αλλά και για το ρόλο που παίζει η Τέχνη στη ζωή κάθε ανθρώπου.
• Θα κρίνουμε απόαισθητική άποψη όσα συνθέτουν το περιβάλλον μας και θα εκφραστούμε καλλιτεχνικά με διάφορα μέσα.

8η ενότητα – Μπροστά στο μέλλον

­­­Σ’ αυτή την ενότητα:

• Θα γνωρίσουμε ταμόρια, τις άκλιτες λεξούλες που χρωματίζουν το λόγο μας.
• Θα ανακεφαλαιώσουμε και θα συστηματοποιήσουμε όσα γνωρίζουμε για τασημεία της στίξης.
• Θα μιλήσουμε για τις δυνατότητες που έχουμε να χρησιμοποιούμε τις λέξεις μεάλλες σημασίες, ανάλογα με τις επικοινωνιακές και εκφραστικές μας ανάγκες και θα αναφερθούμε σε μερικά σχήματα λόγου.
• Θα ασκηθούμε στηνπεριληπτική απόδοση κειμένων.
• Θα έχουμε την ευκαιρία να εκφράσουμε ταόνειρα και τις προσδοκίες, αλλά και τους φόβους και τις αγωνίες που νιώθουμε όλοι μπροστά στο άγνωστο που αντιπροσωπεύει το μέλλον.
• Θα σκεφτούμε τους τρόπους που διαθέτουμε για ναορίσουμε το μέλλον μας, τόσο ως άτομα, όσο και ως κοινωνία.

Ενότητα 1: Δημοτικά Τραγούδια

­­Το δημοτικό τραγούδι αποτελεί μια εξαιρετικά σημαντική έκφραση της λαϊκής δημιουργίας. Την εποχή της ακμ­ής του, το δημιούργημα αυτό της λαϊκής τέχνης και φαντασίας συνδύαζε την ποίηση με τη μουσική και κάποτε με τον χορό. Στις παραδοσιακές κοινωνίες, όπου ο γραπτός λόγος ήταν προνόμιο ελαχίστων, η λαϊκή ­τέχνη αποτελούσε απαραίτητο στοιχείο της κοινωνικής ζωής. Στη δουλειά, στο σπίτι, στις γιορτές, στους γάμους και στις κηδείες, σε όλες τις ανθρώπινες εκδηλώσεις και καταστάσεις, το δημοτικό τραγούδι συντρόφευε, ψυχαγωγούσε, παρηγορούσε και εξασφάλιζε τη συνέχεια του πολιτισμού και των παραδόσεων. Επειδή εκφράζουν τα βιώματα, τις ιδέες, τις αισθητικές προτιμήσεις και τα συναισθήματα του λαού και όχι ενός ξεχωριστού δημιουργού, τα δημοτικά τραγούδια παρουσιάζουν ενιαίο ύφος ανάλογα με την κατηγορία στην οποία ανήκουν, έχουν σταθερά, επαναλαμβανόμενα μοτίβα και διαχρονικό χαρακτήρα.

Τα δημοτικά τραγούδια παρουσιάζουν μεγάλο θεματικό πλούτο. Μπορούμε ωστόσο να τα χωρίσουμε σε τρεις μεγάλες κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία κατατάσσουμε τα τραγούδια που αναφέρονται στις διάφορες εκδηλώσεις της ζωής (της αγάπης, νυφιάτικα, νανουρίσματα, παιδικά, κάλαντα, αποκριάτικα και άλλα εορταστικά, τραγούδια της ξενιτιάς, μοιρολόγια, γνωμικά, τραγούδια της δουλειάς). Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα ιστορικά τραγούδια, δηλαδή αυτά που δημιουργήθηκαν εξαιτίας ενός ιστορικού γεγονότος ή αναφέρονται σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, όπως είναι τα ακριτικά ή τα κλέφτικα. Στην τρίτη κατηγορία τοποθετούμε τις παραλογές, ένα ιδιαίτερο είδος δημοτικού τραγουδιού, το οποίο διακρίνεται για τον αφηγηματικό του χαρακτήρα, τον επικό τόνο και τη δραματική έκβαση. Κοινά χαρακτηριστικά όλων είναι: η λιτότητα των εκφραστικών μέσων και τρόπων, η οικονομία και η πύκνωση του ποιητικού λόγου.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Δημοτικά νανουρίσματα,Να μου το πάρεις, ύπνε μου,Κοιμήσου αστρί, Της Πάργας, Του γιοφυριού της Άρτας

Ενότητα 2. Κρητική Λογοτεχνία

­Στην περιοχή της Κρήτης από το 15ο έως τον 17ο αιώνα, και ιδιαίτερα ανάμεσα στο 1600 και το 1669, παρατηρείται μια αξιόλογη ανάπτυξη της νεότερης λόγιας λογοτεχνίας μας. Η περίοδος αυτή είναι περίοδος ακμής της κρητικής λογοτεχνίας. Ήδη από τον 10ο μ.Χ. αιώνα άρχισε να καλλιεργείται η ακριτική ποίηση, ενώ ο κρητικός λαός δημιουργούσε τα περίφημα ριζίτικα, είδος δημοτικού τραγουδιού σε ανομοιοκατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους στίχους.

Σε αυτή την ποιητική παράδοση επέδρασε με τρόπο ανανεωτικό η λογοτεχνική δημιουργία της Δύσης, αφού η Κρήτη μετά τη Φραγκοκρατία (1204) ήταν υπό την κατοχή των Βενετών. Η βενετική κυριαρχία ήταν ήπια σε σχέση με την κυριαρχία των Τούρκων και επέτρεπε στους Κρητικούς να διατηρούν μια σχετική ελευθερία στον πνευματικό τομέα. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) και για δύο περίπου αιώνες (1669) αρκετοί νέοι Κρήτες φοιτούσαν σε ιταλικές σχολές και μετέφεραν στο νησί τους το πνεύμα της Αναγέννησης. Ειδικά κατά την περίοδο αυτή η κρητική λογοτεχνία, συνδυάζοντας δημιουργικά την πολιτισμική και ανθρωπιστική της παράδοση με το πνεύμα της ανανέωσης που επικρατούσε στην Ευρώπη, έδωσε ορισμένα από τα πιο σημαντικά έργα της. Βασικά γνωρίσματα αυτών των έργων είναι: η επίμονη καλλιέργεια της γλώσσας του λαού, η ηρωική αντίληψη της ζωής, το συναίσθημα του χρέους απέναντι στην πατρίδα, τη θρησκεία και την οικογένεια, η αγάπη για την ελευθερία, η εξιδανίκευση του έρωτα και της γυναίκας, το ιπποτικό πνεύμα. Oι Κρήτες δημιουργοί ξεχωρίζουν για τη γονιμότητα και την ποιότητα της λογοτεχνικής παραγωγής τους. Η κρητική λογοτεχνία μας έδωσε έργα υψηλής αισθητικής και συνέβαλε στη διαμόρφωση της νεοελληνικής εθνικής συνείδησης. Τα έργα της αγαπήθηκαν από τον λαό και συνέβαλαν στην πνευματική και εθνική αφύπνιση κατά την περίοδο της πολύχρονης σκλαβιάς του ελληνισμού.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Γεώργιος Χορτάτσης,Ερωφίλη
  Βιτσέντσος Κορνάρος,Ερωτόκριτος
  Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής, Ο Κρητικός Πόλεμος

­

Ενότητα 3. Νεοελληνικός Διαφωτισμός

Λογοτεχνία του νεοελληνικού διαφωτισμού ονομάζουμε το σύνολο των λογοτεχνικών κειμένων που γράφτηκαν κατά την περίοδο 1770-1821 και επομένως χρονικά συμπίπτουν με το ρεύμα ιδεών του νεοελληνικού διαφωτισμού, που διαμορφώθηκε κάτω από την επίδραση των καινοτόμων ιδεών του ευρωπαϊκού διαφωτισμού και της γαλλικής επανάστασης. O ευρωπαϊκός διαφωτισμός ήταν πνευματικό κίνημα του 17ου και 18ου αιώνα, με κεντρική θέση την πίστη στον ορθό λόγο, δηλαδή στην ικανότητα του ανθρώπου να κατανοήσει το σύμπαν και να προαγάγει τη θέση του στον κόσμο μέσω της δύναμης του νου, με απώτερους σκοπούς τη γνώση, την ελευθερία και την ευτυχία.

Μια μεγάλη ομάδα κειμένων της εποχής αυτής εκφράζουν τη δυσαρέσκεια των Ελλήνων για τις συνθήκες που επικρατούσαν στην οθωμανική αυτοκρατορία και εκδηλώνουν τον πόθο της εθνικής απελευθέρωσης. Η εμφάνιση και η προβολή μιας αστικής ηθικής, διαφοροποιημένης από την αυστηρή και πατροπαράδοτη ηθική της ορθόδοξης χριστιανικής θρησκείας και επικεντρωμένης στη χαρά της ζωής και στην απόλαυση του έρωτα, χαρακτηρίζει επίσης μεγάλο μέρος των κειμένων της εποχής. Κυρίαρχο, όμως, αίτημα του διαφωτισμού ήταν η παιδεία και η γνωριμία των Ελλήνων με την αρχαία γραμματεία.

Η γλώσσα των λογοτεχνικών κειμένων του νεοελληνικού διαφωτισμού παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία, καθώς κυμαίνεται ανάμεσα στη δημοτική ή ομιλούμενη γλώσσα της εποχής και στην καθαρεύουσα και την αρχαΐζουσα γλώσσα. Με τη γλωσσική διαμάχη που ξεσπά αυτή την εποχή ανάμεσα στις διαφορετικές γλωσσικές απόψεις τέθηκαν οι βάσεις του γλωσσικού ζητήματος, που είχε ως αποτέλεσμα η λογοτεχνική παραγωγή του 19ου αιώνα να μοιραστεί σε δύο γλωσσικές τάσεις, τους υπερασπιστές της δημοτικής και τους υπέρμαχους της καθαρεύουσας. Στα κείμενα που ανθολογούνται (εκτός από το μεταφρασμένο ποίημα) διατηρήθηκε η πρωτότυπη ορθογραφική μορφή τους.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Ρήγας Βελεστινλής,Θούριος
  Αθανάσιος Χριστόπουλος,Τώρα
  Ανώνυμος, Ο Ρωσσαγγλογάλλος
  Αδαμάντιος Κοραής, Ο Παπατρέχας
  Λόρδος Μπάυρον, Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ

Ενότητα 4. Απομνημονεύματα

Όπως όλα τα αυτοβιογραφικά κείμενα, το απομνημόνευμα βασίζεται στην ταύτιση των προσώπων του συγγραφέα, του αφηγητή και του πρωταγωνιστή της ιστορίας. Στο απομνημόνευμα αναπλάθονται εμπειρίες και συμβάντα που έζησε και μαρτυρεί ο συγγραφέας. Ανάμεσα στα κεντρικά χαρακτηριστικά του είδους είναι η υποκειμενικότητα και η αυτοδικαιωτική πρόθεση, δηλαδή η συστηματική προσπάθεια του αφηγητή να παρουσιάσει το παρελθόν με τρόπο που εξαίρει την προσωπική του συμβολή στα γεγονότα ή γενικότερα δικαιώνει και μνημειώνει την προσωπικότητά του, πάντα από την οπτική γωνία του χρόνου και των περιστάσεων της γραφής του έργου. Έτσι, οι αυτοβιογραφίες και τα απομνημονεύματα χρησιμεύουν ως πολύτιμη ιστορική πηγή όχι μόνο για τις επιμέρους πληροφορίες που περιέχουν, αλλά κυρίως για τη γνώση που μας μεταφέρουν αναφορικά με το πώς οι άνθρωποι μιας ορισμένης κοινωνικής ομάδας και εποχής βιώνουν και ερμηνεύουν τη σχέση τους με την πραγματικότητα της εποχής τους. Παράλληλα όμως τα απομνημονεύματα συχνά διαθέτουν λογοτεχνικές αρετές που τα καθιστούν αξιόλογα και κάποτε συναρπαστικά αναγνώσματα, πέραν της αξίας τους ως πηγών για την κατανόηση του παρελθόντος.

Στο πλαίσιο του ελληνικού 19ου αιώνα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα απομνημονεύματα ανθρώπων συχνά αγράμματων – που έλαβαν μέρος στον Αγώνα και έγραψαν τη μαρτυρία τους. Στην κατηγορία αυτή ανήκει το εμβληματικής σημασίας έργο του Mακρυγιάννη, όπως και εκείνα των Θ. Κολοκοτρώνη, Xρ. Περραιβού, Φ. Xρυσανθόπουλου ή Φωτάκου κ.ά. Στην ίδια κατηγορία συμπεριλαμβάνεται το απομνημόνευμα του Παναγή Σκουζέ, ο οποίος επέλεξε να επικεντρωθεί στις δραματικές εμπειρίες που έζησαν οι κάτοικοι της τουρκοκρατούμενης Αθήνας στις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα.

Mια άλλη εξίσου ενδιαφέρουσα κατηγορία αποτελούν τα απομνημονεύματα λόγιων συγγραφέων. Mια διαφορετική όψη της τελευταίας κατηγορίας δηλώνεται από το κείμενο της Eλ. Mουτζάν-Mαρτινέγκου, το μοναδικό γνωστό αυτοβιογραφικό έργο γυναίκας των αρχών του 19ου αιώνα.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Γιάννης Μακρυγιάννης,Απομνημονεύματα
  Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου,Αυτοβιογραφία
  Παναγής Σκουζές, Ο βίος μου

­

Ενότητα 5. Η Λογοτεχνία στα Επτάνησα

Τον 19ο αιώνα στα Επτάνησα έδρασαν σημαντικοί λογοτέχνες, κυρίως στη Ζάκυνθο και την Κέρκυρα, οι περισσότεροι γύρω από τον εθνικό ποιητή Διονύσιο Σολωμό. Με το ποιητικό έργο τους ο Σολωμός και ο Ανδρέας Κάλβος, ο οποίος δεν επηρεάστηκε από τον Σολωμό, ανανέωσαν την ελληνική ποίηση, εκφράζοντας το αναγεννησιακό πνεύμα των χρόνων της επανάστασης και των πρώτων μετεπαναστατικών δεκαετιών και ανοίγοντας τον δρόμο για τη στενή επαφή της νεότερης ελληνικής ποίησης με την ευρωπαϊκή λογοτεχνία (ιδίως την ιταλική).

Η τεχνοτροπία της επτανησιακής ποίησης διακρίνεται από την επίδραση του νεοκλασικισμού και του ρομαντισμού. Το κύριο αισθητικό αίτημα του κλασικισμού (17ος-18ος αι.) ήταν η σύνδεση της νεότερης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας με τα πρότυπα και τις αξίες της κλασικής λογοτεχνίας. Αντίθετα, ο ρομαντισμός (πρώτο μισό του 19ου αι.) γενικά βασίστηκε στη ρήξη με το κλασικιστικό ιδεώδες, προβάλλοντας την ανάγκη απελευθέρωσης της φαντασίας και του συναισθήματος.

Οι περισσότεροι Επτανήσιοι ποιητές έγραψαν το έργο τους στη δημοτική, ακολουθώντας το γλωσσικό παράδειγμα του Σολωμού (η πιο σημαντική εξαίρεση ποιητή που έγραψε σε λόγια γλώσσα είναι του Ανδρέα Κάλβου). Με τη σολωμική έκδοση της ποιητικής γλώσσας, αναπτύχθηκε μια ομοιόμορφη δημοτική, αποκαθαρμένη από τα τοπικιστικά στοιχεία, η οποία δεν αποκλίνει από το λεξιλόγιο και τη μορφολογία της λαϊκής γλώσσας, αλλά και δεν αρνείται τον πλουτισμό της με επιλεγμένα στοιχεία της λόγιας γλώσσας. Λόγω της αισθητικής ποιότητας αλλά και της γλωσσικής οικειότητάς τους πολλά από τα επτανησιακά ποιητικά κείμενα κερδίζουν το ενδιαφέρον και συγκινούν τον σημερινό αναγνώστη.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Ανδρέας Κάλβος,Εις Πάργαν
  Διονύσιος Σολωμός,Ελεύθεροι Πολιορκημένοι
  Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Ο Δήμος και το καριοφίλι του
  Ανδρέας Λασκαράτος, Ο κακός μαθητής
  Λορέντζος Μαβίλης, Λήθη

Ενότητα 6. Oι Φαναριώτες και οι Ρομαντικοί των Αθηνών

O ρομαντισμός είναι ένα ευρύ και σύνθετο πλέγμα καλλιτεχνικών αναζητήσεων που παρουσιάζεται στα τέλη του 18ου αι. και κυριαρχεί στην πνευματική ζωή του 19ου αι. σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σε επίπεδο ποιητικής, οι ρομαντικοί εκδηλώνουν αδιαφορία για τους κανόνες και τις συμβάσεις της σύνθεσης, διεκδικώντας ελευθερία στην επιλογή θεμάτων και μορφών. H φαντασία, η ευαισθησία, η πρωτοτυπία, η υπέρβαση των ορίων, η ανίχνευση του μεταφυσικού και η εκμυστήρευση έντονων πόθων και παθών παίρνουν τη θέση της μετριοπάθειας, της επιμελημένης έκφρασης και της λογικής, ενώ η φύση, η μυθολογία, η εθνική και τοπική ιστορία αποτελούν τα προσφιλέστερά τους θέματα. Oι ρομαντικοί προβάλλουν το εγώ ως υπέρτατο εκφραστή αυτού του κόσμου. Κύριο χαρακτηριστικό τους η διχασμένη τους συνείδηση ανάμεσα στην οξεία κοινωνική κριτική και τη μελαγχολική αποξένωση, ανάμεσα στη σύμπραξη με τα επαναστατικά κινήματα της εποχής και στην ανία, που οδηγεί στην εξιδανίκευση του πρόωρου θανάτου.

Στοιχεία και θέματα από το κλίμα του ευρωπαϊκού ρομαντισμού απαντούν συχνά στο έργο των ποιητών της πρώτης αθηναϊκής (ή φαναριώτικης) σχολής, τα χρονικά όρια της οποίας ορίζονται από την ίδρυση του ελληνικού κράτους ώς τα 1880. Ωστόσο, και παρά τις σποραδικές εμφανίσεις βυρωνικών εξάρσεων, ο αθηναϊκός ρομαντισμός χαρακτηρίζεται εξαρχής από την επιδίωξη μορφικής επιμέλειας και θεματικής ευπρέπειας τόσο, ώστε από πολλές απόψεις να μοιάζει συγγενέστερος προς την ποιητική του νεοκλασικισμού ή, όπως έχει υποστηριχτεί, να αποτελεί μια ιδιάζουσα «τοπική» εκδοχή ρομαντικού νεοκλασικισμού. Στον χώρο της πεζογραφίας παράγονται έργα, τα οποία, παρά την περιορισμένη απήχηση που πολλά από αυτά είχαν στην εποχή τους, σήμερα προσελκύουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον από την αντίστοιχη ποιητική παραγωγή.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Αλέξανδρος Σούτσος,Ο επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί Ι. Καποδίστρια
  Σπυρίδων Βασιλειάδης,Η χαρά
  Σάμιουελ Τ. Κόλεριτζ, Δουλειά χωρίς ελπίδα
  Γρηγόριος Παλαιολόγος, Ο ζωγράφος
  Εμμανουήλ Ροΐδης, Τα υαλοπωλεία

Ενότητα 7. Η νέα Αθηναϊκή Σχολή (1880-1922)

Oι καλλιτεχνικές αντιλήψεις και τάσεις που κυριαρχούν στην ελληνική λογοτεχνία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αι. είναι έντονα επηρεασμένες από τα ισχυρά ευρωπαϊκά ρεύματα της εποχής. Στην ποίηση κυριαρχεί ο συμβολισμός και ο παρνασσισμός, στην πεζογραφία ο ρεαλισμός, ο νατουραλισμός, η ηθογραφία, ενώ ο αισθητισμός επηρεάζει και τα δύο είδη.

O συμβολισμός θεωρεί ότι η τέχνη πρέπει να είναι ανεξάρτητη από εξωκαλλιτεχνικές σκοπιμότητες. Επιδιώκει τη μουσική υποβλητικότητα του ποιητικού λόγου παρουσιάζοντας τις ιδέες και τα συναισθήματα μέσα από πυκνά σύμβολα. Παράλληλα με τον συμβολισμό αναπτύχθηκε και ο παρνασσισμός, ο οποίος χαρακτηρίζεται κυρίως από την επιδίωξη της μορφικής τελειότητας και το ζωηρό ενδιαφέρον για τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα της αρχαιότητας. O αισθητισμός προβάλλει την ομορφιά ως ύψιστη αξία, αποσυνδέοντας την τέχνη από τη ζωή.

Oι περισσότεροι πεζογράφοι στράφηκαν στη ρεαλιστική απόδοση της πραγματικότητας. Στη ρομαντική ροπή προς το φανταστικό και τον υποκειμενισμό ο ρεαλισμός αντιτάσσει μια ροπή προς την «αντικειμενική» παρατήρηση και καταγραφή της πραγματικότητας. Oι κυρίαρχες τάσεις της εποχής συνδέονται με την ηθογραφία, που αναπαριστά εξιδανικευμένα τα ήθη της ελληνικής υπαίθρου, και τον νατουραλισμό, ο οποίος επιδιώκει την πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας, δίνοντας έμφαση στη μεγάλη επίδραση του περιβάλλοντος στην ανθρώπινη ζωή.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Γεώργιος Βιζυηνός,Στο χαρέμι
  Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης,Τ’ αγνάντεμα
  Άντον Τσέχωφ, Ο Παχύς και ο Αδύνατος
  Ανδρέας Καρκαβίτσας, Ο Ζητιάνος
  Κωστής Παλαμάς, Ίαμβοι και ανάπαιστοι, Ύμνος στον Παρθενώνα
  Κ.Π. Καβάφης, Φωνές, Όσο μπορείς, Στα 200 π.Χ.
  Γρηγόριος Ξενόπουλος, Ο τύπος και η ουσία
  Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Η τέχνη του αγιογράφου
  Πηνελόπη Δέλτα, Πρώτες ενθυμήσεις
  Άγγελος Σικελιανός, Γιατί βαθιά μου δόξασα
  Κώστας Βάρναλης, Ορέστης
  Ναπολέων Λαπαθιώτης, Νυχτερινό

Ενότητα 8. Η νεότερη Λογοτεχνία (Η λογοτεχνία από το 1922 ως το 1945)

­­­Oι ποιητές της δεκαετίας του ’20 ακολουθούν την παράδοση του νεοσυμβολισμού και του νεορομαντισμού. Τα ποιήματά τους είναι ολιγόστιχα και διακρίνονται για τον χαμηλόφωνο λυρισμό τους.

Στη διάρκεια της δεκαετίας του ’30, οι σημαντικές νέες τάσεις της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας ιδίως ο αγγλοσαξονικός μοντερνισμός και ο υπερρεαλισμός – επηρέασαν και τις ελληνικές νεωτερικές αναζητήσεις στην ποίηση και στην πεζογραφία. Το πρώτο ρεύμα αμφισβήτησε τις λογοτεχνικές συμβάσεις του 19ου αι. και επιδόθηκε σε μορφικούς πειραματισμούς (ελεύθερος στίχος, εσωτερικός μονόλογος κ.ά.), δίνοντας προτεραιότητα στη λογοτεχνική αξιοποίηση του μύθου και της ιστορίας και αναδεικνύοντας πολλά στοιχεία τόσο της τοπικής όσο και της οικουμενικής πολιτισμικής παράδοσης. O υπερρεαλισμός συνοδεύτηκε από ριζικές αλλαγές στην ποίηση και στη ζωγραφική, χρησιμοποιώντας τεχνικές όπως η καταγραφή ονείρων, η αυτόματη γραφή κ.ά. O υπερρεαλισμός αντιτάχθηκε στον ορθολογισμό και στις κοινωνικές συμβάσεις, αμφισβητώντας την αυτονομία της τέχνης. Στη διάρκεια της δεκαετίας του ’30 εμφανίστηκαν σημαντικοί Έλληνες ποιητές, οι οποίοι καθιέρωσαν τον ελεύθερο στίχο και επηρέασαν σημαντικά την αισθητική και το περιεχόμενο της μεταπολεμικής και της νεότερης ποίησης.

Στην πεζογραφία της εποχής διακρίνουμε πολλές και διαφορετικές τάσεις. Στη διάρκεια της δεκαετίας του ’20 εμφανίζεται πιο έντονα το στοιχείο του κοινωνικού ρεαλισμού, παράλληλα με την αστική ηθογραφία και το αντιπολεμικό πνεύμα, που θα αναπτυχθούν εντονότερα μέσα από τη συστηματική καλλιέργεια του μυθιστορήματος στην επόμενη δεκαετία. Πολλοί και αξιόλογοι συγγραφείς εμπλουτίζουν τη θεματική του ρεαλιστικού μυθιστορήματος (αστικό μυθιστόρημα, μυθιστόρημα εφηβείας κ.ά.) και εισάγουν νέες αφηγηματικές τεχνικές (μοντέρνα εκφραστικά μέσα, ψυχογραφία, εσωτερικό μονόλογο κ.ά.).

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Κ. Γ. Καρυωτάκης,Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα,Βράδυ
  Μαρία Πολυδούρη, Γιατί μ’ αγάπησες
  Γιάννης Σκαρίμπας, Ουλαλούμ
  Ζυλ Λαφόργκ, Μοιρολόι φεγγαριού στην επαρχία
  Άγγελος Τερζάκης, Ο ματωμένος λυρισμός
  Στράτης Μυριβήλης, Τα ζα
  Νίκος Καζαντζάκης, Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά
  Γιώργος Σεφέρης, Με τον τρόπο του Γ.Σ., Τρία χαϊκού, Ομιλία στη Στοκχόλμη
  Ανδρέας Εμπειρίκος, Τριαντάφυλλα στο παράθυρο
  Νίκος Εγγονόπουλος, Μπολιβάρ
  Οδυσσέας Ελύτης, Το Άξιον Εστί (Η Γένεσις), Το Άξιον Εστί (Τα Πάθη, Ε’), Δώρο ασημένιο ποίημα
  Γιάννης Ρίτσος, Αρχαίο θέατρο, Ρωμιοσύνη
  Νίκος Καββαδίας, Kuro Siwo
  Φραντς Κάφκα, Ποσειδώνας
  Γιώργος Θεοτοκάς, Η διαδήλωση
  Μ. Καραγάτσης, Ένας Ρώσος συνταγματάρχης στη Λάρισα
  Κοσμάς Πολίτης, Η γνωριμία με τη Μόνικα
  Μέλπω Αξιώτη, Η ψυχή του νησιού

Ενότητα 9. H νεότερη Λογοτεχνία (Mεταπολεμική και σύγχρονη λογοτεχνία)

­­O όρος «μεταπολεμική λογοτεχνία» χρησιμοποιείται περισσότερο για να δηλώσει το έργο των νέων δημιουργών που άρχισαν να εκδίδουν τα ποιήματα και τα πεζογραφήματά τους μετά τον τερματισμό του Β’ Παγκόσμιου πολέμου, στη διάρκεια κυρίως των δεκαετιών του ’40 και του ’50. Στο έργο των μεταπολεμικών­ αυτών λογοτεχνών έχουν κυρίαρχο ρόλο τα νεανικά τους βιώματα (Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση, εμφύλιες συγκρούσεις) σε συνδυασμό με τον έντονο κοινωνικό προβληματισμό τους. Με τον όρο «σύγχρονη λογοτεχνία» δηλώνεται κυρίως η πρόσφατη λογοτεχνική παραγωγή νεότερων συγγραφέων, οι οποίοι έγραψαν ποιήματα και πεζά στη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα.

­Oι περισσότεροι μεταπολεμικοί ποιητές συνέχισαν τη νεωτερική ποίηση που καθιέρωσαν οι προηγούμενοι ποιητές, συγχρόνως όμως διαφοροποιήθηκαν αισθητά από αυτούς στη θεματική, την ιδεολογία και τη γλώσσα. Βασικό τους ζητούμενο ήταν η στενή σύνδεση της τέχνης με τη ζωή, γι’ αυτό αναφέρθηκαν κυρίως σε θέματα άμεσου κοινωνικού ενδιαφέροντος και σύγχρονου πολιτικού προβληματισμού, επηρεασμένοι από το γενικότερο πνεύμα της εποχής, που χαρακτηριζόταν από έντονη ιδεολογική αντιπαράθεση και από μαχητικούς κοινωνικούς αγώνες. Στη διάρκεια των επόμενων δεκαετιών, του ’60 και του ’70, οι περισσότεροι μεταπολεμικοί και νεότεροι ποιητές ανέπτυξαν κριτική διάθεση και υπαρξιακό προβληματισμό απέναντι στα ιστορικά γεγονότα και στα καθημερινά προβλήματα (κοινωνικά αδιέξοδα, ψυχική αποξένωση, αστικοποίηση κ.ά.), στην προσπάθειά τους να επαναπροσδιορίσουν τον κοινωνικό ρόλο του ποιητή και της ποίησης στη σύγχρονη εποχή. Με τον ίδιο τρόπο το έργο των μεταπολεμικών πεζογράφων συνδέεται στενά με τη σύγχρονή τους ιστορική πραγματικότητα. Oι σημαντικότεροι συγγραφείς δέχτηκαν γόνιμες επιδράσεις από το μοντέρνο ευρωπαϊκό μυθιστόρημα και υιοθέτησαν νεωτερικές αφηγηματικές τεχνικές.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Μίλτος Σαχτούρης,Τα δώρα
  Μανόλης Αναγνωστάκης,Στο παιδί μου
  Κική Δημουλά, Τα πάθη της βροχής
  Τζένη Μαστοράκη, Οι μεγάλοι
  Δημήτρης Χατζής, Η τελευταία αρκούδα του Πίνδου
  Αντώνης Σαμαράκης, Ζητείται ελπίς
  Κώστας Ταχτσής, Κι έχουμε πόλεμο!
  Ρέα Γαλανάκη, Η μεταμφίεση