Α’ Γυμνασίου

Ενότητα 1. Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο …

Εισαγωγή στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών από το πρωτότυπο

Διδακτικοί στόχοι (για όλη την Ενότητα)
Με τη διδασκαλία της εισαγωγικής Ενότητας επιδιώκεται:

• να γνωρίσουν οι μαθητές βασικά στοιχεία της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας,
• να καλλιεργηθεί σε ένα βαθμό αίσθηση οικειότητας προς την Αρχαία Ελληνική μέσα από τη χρήση αρχαίων λέξεων και φράσεων σε προτάσεις της Νέας Ελληνικής,
• να προβληθεί με έμφαση η συμβολή της αρχαιότητας στον ευρωπαϊκό πολιτισμό με διαχρονικά σύμβολα· συγκεκριμένα, να τονιστεί και η χρήση χιλιάδων λέξεων ελληνικής προέλευσης στην ορολογία πολλών τομέων του επιστητού.

Ενότητα 2. Η εκπαίδευση των παιδιών στην αρχαία Αθήνα

Κείμενο: Πλάτων, Πρωταγόρας 325c-326c (ελ­εύθερη διασκευή)

Διδακτικοί Στόχοι (για όλη την Ενότητα)
Με τη διδασκαλία της Ενότητας επιδιώκεται οι μαθητές:

• να γνωρίσουν βασικά στοιχεία της εκπαίδευσης των αρχαίων Αθηναίων,
• να αντιληφθούν τη συμβολή της πολύπλευρης εκπαίδευσης των αρχαίων Αθηναίων στη διαμόρφωση ολοκληρωμένης προσωπικότητας,
• να συγκρίνουν τον τρόπο μόρφωσης των αρχαίων Αθηναίων με τον δικό τους και να εντοπίσουν ομοιότητες και διαφορές,
• να κατανοήσουν στοιχεία που αφορούν στη γραφή των αρχαίων Ελλήνων,
• να γνωρίσουν τα σχετικά με την ιστορία του ελληνικού αλφαβήτου και την προφορά.

Ενότητα 3. Επαγγέλματα των αρχαίων

Α. Κείμενο: Ξενοφῶν, Ἀπομνημον­εύματα 2.7.6 (ελεύθερη ­διασκευή)
Με τη διδασκαλία του κειμένου του Ξενοφώντα επιδιώκεται οι μαθητές:

• να γνωρίσουν βασικές ασχολίες και επαγγέλματα των Αθηναίων κατά την αρχαιότητα,
• να αντιληφθούν τη σημασία των επαγγελμάτων αυτών για την οικονομία της πόλης των Αθηνών,
• να συγκρίνουν τα επαγγέλματα που περιγράφονται στο κείμενο με εκείνα των γονέων τους ή της περιοχής τους.

Β. Ετυμολογικά
Ο διδακτικός στόχος της διδασκαλίας της ετυμολογίας στην Α’ Γυμνασίου είναι αφενός η πρώτη επαφή των μαθητών με τη θεωρία της ετυμολογίας των λέξεων στην α.ε. και με μία από τις δύο βασικές διαδικασίες σχηματισμού λέξεων, την παραγωγή, και αφετέρου η συνειδητοποίηση ότι η καλή γνώση της ετυμολογίας της α.ε. προσφέρει τη δυνατότητα καλύτερης κατανόησης της σημασίας πολλών λέξεων στη ν.ε.

Γ. Γραμματική
Οι διδακτικοί στόχοι για τη γραμματική στη συγκεκριμένη ενότητα περιλαμβάνουν:

• την εξοικείωση των μαθητών με τους βασικούς κανόνες τονισμού, τα κλιτά και άκλιτα μέρη του λόγου της α.ε. και με τη χρήση της δοτικής,
• τον εντοπισμό ομοιοτήτων μεταξύ α.ε. και ν.ε.

Ενότητα 4. Ένα ταξίδι επιστημονικής φαντασίας

Α. Κείμενο: Λουκιανός, Ἀληθὴς Ιστορία 2.3-4 (διασκευή)
Με τη διδασκαλία του κειμένου του Λουκιανού επιδιώκεται οι μαθητές:

• να γνωρίσουν έναν ευχάριστο αρχαίο συγγραφέα και να εκτιμήσουν τη φαντασία και το χιούμορ του, που βρίσκει μιμητές ακόμη και σήμερα,
• να απολαύσουν μια φανταστική ιστορία που εκτυλίσσεται σε εξωτικούς τόπους,
• να συνειδητοποιήσουν τη γοητεία που ασκούν στον άνθρωπο η περιπέτεια, η εξερεύνηση του αγνώστου και η συνεχής ανακάλυψη νέων πραγμάτων,
• να συγκρίνουν το συγκεκριμένο απόσπασμα με συγγενή θεματολογικώς (φανταστικά ταξίδια) έργα της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου,
• να κατανοήσουν τους μηχανισμούς παραγωγής ουσιαστικών από ουσιαστικά,
• να μελετήσουν τα ουσιαστικά της β’ κλίσης σε σύγκριση με αντίστοιχα ουσιαστικά της ν.ε.

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας
Διδακτικός Στόχος: ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου των μαθητών και η εξοικείωση τους με παράγωγα και σύνθετα του ουσιαστικού ἡ φωνή από την α.ε. και τη ν.ε.

Β2. Ετυμολογικά
Διδακτικός Στόχος: να κατανοήσουν οι μαθητές ότι η α.ε. γλώσσα είναι πολύ πιο οικεία από όσο νόμιζαν.

Γ. Γραμματική
Διδακτικός Στόχος: η εξοικείωση με την κλίση του οριστικού άρθρου, με τη β’ κλίση και με τα δύο πρώτα πρόσωπα της προσωπικής αντωνυμίας.

Ενότητα 5. Ο πλούτος της αττικής γης

Α. Κείμενο: Ξενοφῶν, Πόροι 1.1-­5 (διασκευή) ­
Με τη διδασκαλία του κειμένου του Ξενοφώντα επιδιώκεται οι μαθητές:

• να γνωρίσουν στοιχεία του αθηναϊκού βίου και των πλουτοπαραγωγικών πηγών τη­ς πόλης,
• να συνειδητοποιήσουν τη σχέση μεταξύ πλουτοπαραγωγικών πόρων και ανάπτυξης μιας περιοχής (κρίνοντας ειδικότερα από τη δική τους περιοχή και από άλλες ελληνικές πόλεις).

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας
Διδακτικός στόχος: η επαφή των μαθητών με το ουσιαστικό ἡ γῆ και με τα παράγωγα και σύνθετά του σε α.ε. και ν.ε.

Β2. Ετυμολογικά
Διδακτικός στόχος: η εξοικείωση των μαθητών με την παραγωγή ουσιαστικών από ουσιαστικά (β’ μέρος).

Γ. Γραμματική
Διδακτικοί στόχοι:
Να μελετήσουν οι μαθητές:

• την κλίση της οριστικής ενεστώτα του ρ. εἰμί,
• την κλίση της οριστικής ενεστώτα και μέλλοντα ε.φ. των φωνηεντόληκτων βαρύτονων ρημάτων,
• τον σχηματισμό της οριστικής μέλλοντα των αφωνόληκτων βαρύτονων ρημάτων.

Ενότητα 6. Η ομορφιά δεν είναι το παν

Α. Κείμενο: Μύθος του Αισώπου (διασκευή)
Με τη διδασκαλία του κειμένου του Αισώπου επιδιώκεται οι μαθητές:

• να έρθουν σε επαφή με έναν αισώπειο μύθο,
• να αντιληφθούν το μήνυμα που εκφράζεται μέσα από τον μύθο: πολλές φορές δεν αναγνωρίζουμε τη σημασία πραγμάτων που αξίζουν πραγματικά την προσοχή μας,
• να εκφράσουν τις προσωπικές τους απόψεις σχετικά με το περιεχόμενο και το μήνυμα του μύθου.

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας
Διδακτικός στόχος: η επαφή των μαθητών με α.ε και ν.ε. παράγωγα και σύνθετα του ρ. πίνω.

Β2. Ετυμολογικά
Διδακτικός στόχος: η επαφή των μαθητών με την παραγωγή ουσιαστικών από ρήματα που δηλώνουν το πρόσωπο που ενεργεί, την ενέργεια, την κατάσταση και το αποτέλεσμα ενέργειας.

Γ. Γραμματική
Διδακτικός στόχος: η εξοικείωση των μαθητών με τις καταληξεις και τους κανόνες της α’ κλίσης των ουσιαστικών.

Ενότητα 7. Η λύση του γόρδιου δεσμού

­­Α. Κείμενο: Ἀρριανός, Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις, 2.3.1-8 (διασκευή)
Με τη διδασκαλία του κειμένου του Αρριανού επιδιώκεται οι μαθητές:

• να έρθουν σε επαφή με ένα ιστορικό κείμενο και να αντιληφθούν ότι σε μια ιστορική αφήγηση μπορεί να υπάρχουν και στοιχεία που δεν είναι καθαρώς ιστορικά,
• να θυμηθούν από την ιστορία τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου με αφορμή τη φράση του κειμένου «τοῦτον χρῆναι ἄρξαι τῆς Ἀσίας»,
• να γνωρίσουν τον χαρακτήρα του Μ. Αλεξάνδρου από το απόσπασμα,
• να εντοπίσουν στοιχεία της αρχαίας ελληνικής θρησκείας όπως οι θυσίες και οι οιωνοί των θεών.

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας
Διδακτικός στόχος: ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου των μαθητών με α.ε και ν.ε. παράγωγες και σύνθετες λέξεις του ρ. ζευγνύω (και ζεύγνυμι).

Β2. Ετυμολογικά
Διδακτικός στόχος: η ολοκλήρωση της διδασκαλίας για την παραγωγή ουσιαστικών από ρήματα.

Γ. Γραμματική
Διδακτικός στόχος: η εξοικείωση με την αύξηση στους ιστορικούς χρόνους και η μελέτη της κλίσης της οριστικής παρατατικού του ρ. εἰμί και της οριστικής παρατατικού και αορίστου ε.φ. των φωνηεντόληκτων και των αφωνόληκτων βαρύτονων ρημάτων.

Ενότητα 8. Ένα μοιραίο λάθος

Α. Κείμενο: Λο­υκιανός, Νεκρικοί Διάλογοι 17 (διασκευή)
Με τη διδασκαλία του κειμένου του Λουκιανού επιδιώκεται οι μαθητές:

• να γνωρίσουν ένα δείγμα λογοτεχνικού διαλόγου ο οποίος έχει την ιδιαιτερότητα ότι διεξάγεται μεταξύ δύο νεκρών,
• να έρθουν σε επαφή με ένα διαχρονικό κοινωνικό φαινόμενο, αυτό της εκμετάλλευσης ενός πλουσίου από έναν επιτήδειο «παράσιτο» που αποβλέπει στο κέρδος,
• να απολαύσουν το «παράδοξον» της ιστορίας που μοιάζει με ανέκδοτο,
• να εντοπίσουν τα αφηγηματικά και διαλογικά στοιχεία και κυρίως τον τρόπο μετάβασης από το ένα γεγονός στο άλλο.

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας
Διδακτικός στόχος: ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου των μαθητών με α.ε. και ν.ε. λέξεις παράγωγες και σύνθετες του επιθ. ἐλεύθερος.

Β2. Ετυμολογικά
Διδακτικός στόχος: η εξοικείωση των μαθητών με την παραγωγή ουσιαστικών από επίθετα.

Γ. Γραμματική
Διδακτικός στόχος: είναι η εξοικείωση με την κλίση των δευτερόκλιτων επιθέτων και της δεικτικής αντωνυμίας οὗτος, αὕτη, τοῦτο.

Ενότητα 9. Ανυπέρβλητα πρότυπα

Κείμενο: Ἰσοκράτης, Εὐαγόρας 1-6 (διασκευή)
Με τη διδασκαλία του κειμένου του Ισοκράτη επιδιώκεται οι μαθητές:

• να έρθουν σε επαφή με έναν παραινετικό λόγο του Ισοκράτη που αξιοποιεί με άριστο τρόπο ρητορικές τεχνικές,
• να προβληματιστούν πάνω στην έννοια των μεγάλων κατορθωμάτων και της υστεροφημίας,
• να συνειδητοποιήσουν ότι ο φθόνος δεν επιτρέπει στον άνθρωπο να αναγνωρίσει κάποιον άλλο ως επιτυχημένο.

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας
Διδακτικός στόχος: ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου των μαθητών με τη μελέτη των α.ε. και ν.ε. παράγωγων και σύνθετων λέξεων του ουσ. ὁ πατήρ.

Β2. Ετυμολογικά
Διδακτικός στόχος: η εξοικείωση με τις διαδικασίες παραγωγής ρημάτων από ονόματα.

Γ. Γραμματική
Διδακτικός στόχος: η εξοικείωση με το φαινόμενο του αναδιπλασιασμού στους συντελικούς χρόνους και η μελέτη της κλίσης της οριστικής παρακειμένου και υπερσυντελίκου ε.φ. των φωνηεντόληκτων και των αφωνόληκτων βαρύτονων ρημάτων.

Ενότητα 10. Ο Σωκράτης για τη φιλία

Α. Κείμενο: Ξενοφῶν, Ἀπομνημονεύματα 2.4.1-7 (διασκευή)
Με τη διδασκαλία του κειμένου του Ξενοφώντα επιδιώκεται οι μαθητές:

• να έρθουν σε επαφή με τις σκέψεις του Σωκράτη για τα βασικά χαρακτηριστικά της φιλίας,
• να απολαύσουν ένα δείγμα ευκίνητου λόγου με χαρακτηριστική χρήση ρητορικών ερωτήσεων.

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας
Διδακτικός στόχος: ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου των μαθητών με τη μελέτη των α.ε. και ν.ε. παράγωγων και σύνθετων λέξεων του ρ. κτάομαι, κτῶμαι.

Β2. Ετυμολογικά
Διδακτικός στόχος: η επανάληψη της θεωρίας για την παραγωγή ουσιαστικών, επιθέτων και ρημάτων που περιλαμβάνεται στις Ενότητες 3-9.

Γ. Γραμματική
Διδακτικός στόχος: η επανάληψη της θεωρίας της γραμματικής των Ενοτήτων 3-9.

Ενότητα 11. Η αγάπη του Αλεξάνδρου για τον Βουκεφάλα

Α. Κείμενο: Ἀρριανός, Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις 5.19.4-6 (διασκευή)
Με τη διδασκαλία του κειμένου του Αρριανού επιδιώκεται οι μαθητές:

• να γνωρίσουν ένα περιστατικό από τη ζωή του Μ. Αλεξάνδρου,
• να γνωρίσουν κάποιες πτυχές του χαρακτήρα του,
• να αισθανθούν την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στις χώρες που ήταν υποτελείς στον Αλέξανδρο.

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας
Διδακτικός στόχος: ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου των μαθητών και η επαφή τους με τα ομόρριζα του ουσ. πόλις τόσο στην α.ε. όσο και στη ν.ε.

Β2. Ετυμολογικά
Διδακτικός στόχος: η εξοικείωση των μαθητών με την παραγωγή των ρημάτων από άλλα ρήματα, επιφωνήματα και επιρρήματα.

Γ. Σύνταξη
Διδακτικός στόχος: η κατανόηση της δομής μιας απλής πρότασης στην α.ε.

Ενότητα 12. Αθήνα και Ατλαντίδα

Α. Κείμενο: Πλάτων, Τίμαιος 25a-d (διασκευή)
Με τη διδασκαλία του κειμένου του Πλάτωνα επιδιώκεται οι μαθητές:

• να έρθουν σε επαφή με ένα πλατωνικό κείμενο το οποίο αναφέρεται σε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα «μυστήρια» μυθικών τόπων,
• να συνδέσουν αυτό το κείμενο που αναφέρεται στην προϊστορία της Αθήνας με τα κείμενα των Ενοτήτων 3 και 5 αυτού του εγχειριδίου που αναφέρονται στην Αθήνα και στα χαρακτηριστικά των Αθηναίων,
• να εντοπίσουν πού στηριζόταν η δύναμη της Αθήνας εκείνη την εποχή.

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας
Διδακτικός στόχος: ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου των μαθητών και η επαφή τους με τα ομόρριζα του ρ. κρατέω, κρατῶ τόσο στην α.ε. όσο και στη ν.ε.

Β2. Ετυμολογικά
Διδακτικός στόχος: η εξοικείωση με την παραγωγή επιθέτων από ουσιαστικά (το β’ μέρος στην επόμενη Ενότητα).

Γ1. Γραμματική
Διδακτικοί στόχοι:

• η πρώτη επαφή των μαθητών με τις κατηγορίες των τριτόκλιτων ουσιαστικών και τις καταλήξεις της γ’ κλίσης,
• η μελέτη της κλίσης των καταληκτικών διπλόθεμων φωνηεντόληκτων ουσιαστικών σε –ις (γεν. –εως), των καταληκτικών μονόθεμων φωνηεντόληκτων σε –εύς (γεν. –έως) και των ουδέτερων ακατάληκτων μονόθεμων οδοντικόληκτων σε –α (γεν. –ατος).

Γ2. Σύνταξη
Διδακτικός στόχος: η κατανόηση της διάκρισης των προτάσεων με βάση τους όρους τους.

Ενότητα 13. Δάμων και Φιντίας

Α. Κείμενο: Διόδωρος Σικελιώτης, Βιβλιοθήκη 10.4.3-6 (διασκευή)
Με τη διδασκαλία του κειμένου του Διόδωρου Σικελιώτη επιδιώκεται οι μαθητές:

• να έρθουν σε επαφή με το έργο του Διόδωρου Σικελιώτη,
• να εντοπίσουν χαρακτηριστικά του κειμένου όπως είναι η παραστατική αφήγηση των γεγονότων,
• να εξετάσουν εάν και κατά πόσο το κείμενο υπηρετεί ηθικοδιδακτικούς στόχους,
• να παραλληλίσουν το κείμενο με εκείνο της Ενότητας 10 (Ο Σωκράτης για τη φιλία), που έχει το ίδιο θέμα.

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας
Διδακτικός στόχος: ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου των μαθητών και η επαφή τους με ομόρριζα του ουσ. ὁ τύραννος τόσο στην α.ε. όσο και στη ν.ε.

Β2. Ετυμολογικά
Διδακτικός στόχος: η ολοκλήρωση της διδασκαλίας της παραγωγής επιθέτων από ουσιαστικά.

Γ1. Γραμματική
Διδακτικός στόχος: η εξοικείωση με τον σχηματισμό των απαρεμφάτων και των μετοχών της ενεργητικής φωνής.

Γ2. Σύνταξη
Διδακτικός στόχος: η κατανόηση του συντακτικού ρόλου των απαρεμφάτων και των μετοχών στην α.ε.

Ενότητα 14. Ένα άδικο παράπονο

Α. Κείμενο: Μύθος του Αισώπου (διασκευή)
Με τη διδασκαλία του κειμένου του Αισώπου επιδιώκεται οι μαθητές:

• να θυμηθούν την αλληγορική σημασία των μύθων του Αισώπου που έχει ήδη αναφερθεί στην Ενότητα 6,
• να εντοπίσουν τα σημεία του κειμένου που αναδεικνύουν την ψυχική διάθεση του λιονταριού,
• να μεταφέρουν το νόημα του μύθου στη σύγχρονη ζωή και να αναφέρουν περιπτώσεις στις οποίες βρίσκει εφαρμογή.

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας
Διδακτικός στόχος: να εμπλουτίσουν οι μαθητές το λεξιλόγιό τους με λέξεις της α.ε και της ν.ε. παράγωγες και σύνθετες του ρ. ἂρχω.

Β2. Ετυμολογικά
Διδακτικός στόχος: η εξοικείωση των μαθητών με την παραγωγή επιθέτων από ρήματα (α’ μέρος).

Γ. Γραμματική
Διδακτικός στόχος:

• η εξοικείωση των μαθητών με την κλίση των τριτόκλιτων ουσιαστικών σε –ων, –οντος και –ας, –αντος,
• η εξοικείωσή τους με την κλίση της οριστικής ενεστώτα και μέλλοντα των βαρύτονων ρημάτων στη μέση φωνή και με την κλίση της οριστικής μέλλοντα του ρ. εἰμί.

Ενότητα 15. Η μεταμόρφωση του Λευκίππου

Α. Κείμενο: Ἀντωνῖνος Λιβεράλις, Μεταμορφώσεων Συναγωγή 17 (διασκευή)
Με τη διδασκαλία του κειμένου του Αντωνίνου Λιβεράλις επιδιώκεται οι μαθητές:

• να έρθουν σε επαφή με ένα μεταχριστιανικό κείμενο που αφηγείται μυθικές περιπτώσεις μεταμορφώσεων,
• να εντοπίσουν τα γλωσσικά στοιχεία που συμβάλλουν στη ζωηρότητα της αφήγησης.

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας
Διδακτικός στόχος: ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου των μαθητών και η επαφή τους με ομόρριζα του ρ. φύω τόσο στην α.ε. όσο και στη ν.ε.

Β2. Ετυμολογικά
Διδακτικός στόχος: η εξοικείωση των μαθητών με την παραγωγή επιθέτων από ρήματα (β’ μέρος).

Γ. Γραμματική
Διδακτικός στόχος: η εξοικείωση των μαθητών με τον σχηματισμό και την κλίση της οριστικής του μέσου παρατατικού και αορίστου των βαρύτονων ρημάτων.

Ενότητα 16. Το θλιβερό τέλος ενός τυράννου

Α. Κείμενο: Αἰλιανός, Ποικίλη Ἱστορία 6.12 (διασκευή)
Με τη διδασκαλία του κειμένου του Αιλιανού επιδιώκεται οι μαθητές:

• να γνωρίσουν την ιστορία του τυράννου των Συρακουσών Διονυσίου Β’,
• να προβληματιστούν πάνω στην ακραία μετάπτωση της τύχης του, που τον οδήγησε σε άθλιο τέλος,
• να εντοπίσουν τα σημεία του κειμένου που προσδίδουν ένταση στην αφήγηση.

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας
Διδακτικός στόχος: ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου των μαθητών και η επαφή τους με ομόρριζα του ουσ. ἡ θάλαττα/θάλασσα τόσο στην α.ε. όσο και στη ν.ε.

Β2. Ετυμολογικά
Διδακτικός στόχος: η εξοικείωση των μαθητών με τις βασικές καταλήξεις για τον σχηματισμό επιθέτων από επιρρήματα.

Γ. Γραμματική
Διδακτικός στόχος: η εξοικείωση των μαθητών με τον σχηματισμό και την κλίση της οριστικής του μέσου παρακειμένου και υπερσυντέλικου των βαρύτονων ρημάτων.

Ενότητα 17. Ένα διδακτικό παράδειγμα από τη φύση

Α. Κείμενο: Μέγας Βασίλειος, Ὁμιλίαι εἰς την Ἑξαήμερον 7.3 (διασκευή)
Με τη διδασκαλία του κειμένου του Μ. Βασιλείου επιδιώκεται οι μαθητές:

• να έρθουν σε επαφή με ένα θεολογικό κείμενο,
• να αντιληφθούν πού στοχεύει η αλληγορία του Μ. Βασιλείου,
• να εκτιμήσουν τη γλαφυρή γλώσσα και τη ζωντανή λογοτεχνική έκφραση του Μ. Βασιλείου.

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας
Διδακτικός στόχος: να γνωρίσουν οι μαθητές α.ε. και ν.ε. παράγωγες και σύνθετες λέξεις του ουσ. ἡ σάρξ.

Β2. Ετυμολογικά
Διδακτικός στόχος: η εξοικείωση των μαθητών με την παραγωγή επιρρημάτων από προθέσεις και επιρρήματα.

Γ1. Γραμματική
Διδακτικός στόχος: να εξοικειωθούν οι μαθητές με τον σχηματισμό των μετοχών και των απαρεμφάτων μ.φ. των βαρύτονων ρημάτων.

Γ2. Σύνταξη
Διδακτικός στόχος: να έχουν οι μαθητές μια πρώτη επαφή με τα φαινόμενα της ταυτοπροσωπίας και ετεροπροσωπίας, καθώς και με τη συνημμένη και την απόλυτη μετοχή.

Ενότητα 18. Η ειλικρίνεια ανταμείβεται

Α. Κείμενο: Μύθος του Αισώπου (διασ­κευή)
­Με τη διδασκαλία του κειμένου του Αισώπου επιδιώκεται οι μαθητές:

• να έρθουν σε επαφή με έναν ηθικοδιδακτικό μύθο του Αισώπου,
• να παρακολουθήσουν νοερά τη σκηνή, καθώς η αφήγηση είναι αρκετά παραστατική,
• να συζητήσουν για τους δύο ανθρώπινους τύπους που παρουσιάζονται και να δώσουν, αν μπορούν, ανάλογα παραδείγματα από την επικαιρότητα ή από τις προσωπικές τους εμπειρίες.

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας
Διδακτικός στόχος: ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου των μαθητών και η επαφή τους με ομόρριζα του ουσ. ἡ δίκη τόσο στην α.ε. όσο και στη ν.ε.

Β2. Ετυμολογικά
Διδακτικός στόχος: η επανάληψη των φαινομένων που διδάχτηκαν οι μαθητές στις Ενότητες 11-18.

Γ. Γραμματική – Σύνταξη
Διδακτικός στόχος: η επανάληψη των φαινομένων που διδάχτηκαν οι μαθητές στις Ενότητες 11-18.

Κεφάλαιο 1 – Η εποχή του Λίθου

O άνθρωπος δρα πριν από την ισ­τορία, δηλαδή πριν από την εμφάνιση ­των πρώτων γραπτών πηγών. Όλη αυτή η μακρότατη περίοδος, από την εμφάνιση του ανθρώπου στη γη μέχρι την ανακάλυψη της γραφής, ονομάζεται Προϊστορία. Τα πρώτα ίχνη του ανθρώπου έχουν αναζητηθεί πολύ βαθιά μέσα στο χρόνο, γύρω στα 2,5 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα. Όλο αυτό το ασύλληπτο διάστημα ο άνθρωπος προοδεύει, βελτιώνει συνεχώς τις συνθήκες ζωής του, τελειοποιεί τον εργαλειακό εξοπλισμό του. Με βάση την τεχνολογική εξέλιξη προτάθηκε από τους επιστήμονες η υποδιαίρεση της Προϊστορίας. Έτσι διακρίνουμε την Εποχή του Λίθου και την Εποχή του Χαλκού. Η πρώτη περιλαμβάνει την Παλαιολιθική και τη Μεσολιθική εποχή που καλύπτουν το διάστημα από την εμφάνιση του ανθρώπου μέχρι το 6500 περίπου π.Χ. και τη Νεολιθική που τελειώνει περίπου το 3000 π.Χ.

Λέξεις Κλειδιά: προϊστορία, εποχή του λίθου, παλαιολιθική εποχή, μεσολιθική εποχή, νεολιθική εποχή.

Κεφάλαιο 2 – Η εποχή του Χαλκού

Προς το τέλος της Νεολιθικ­ής εποχής εμφανίζονται τα πρώτα εργαλεία που είναι κατασκευασμένα από χαλκό. Από το σημείο αυτό και μετά ο χαλκός χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για την κατασκευή κάθε είδους αντικειμένων και παραμερίζει την πέτρα. Γι’ αυτό και η νέα εποχή που αρχίζει ονομάζεται Εποχή του Χαλκού. Αυτή την περίοδο, στην περιοχή της Μέσης Ανατολής που ονομάστηκε «εύφορη ημισέληνος» αναπτύσσονται οι πρώτοι μεγάλοι πολιτισμοί, των Σουμερίων, των Βαβυλωνίων, των Αιγυπτίων, των Εβραίων, των Φοινίκων, των Χετταίων. Συγχρόνως, σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας εμφανίζονται οι πρώτοι σημαντικοί πολιτισμοί (Κυκλαδικός, Μινωικός, Μυκηναϊκός). Καθένας από τους πολιτισμούς αυτούς έχει τη δική του φυσιογνωμία. Η θάλασσα του Αιγαίου έπαιζε σπουδαίο ρόλο για την επαφή των πολιτισμών αυτών μεταξύ τους αλλά και με τους γειτονικούς πολιτισμούς της Ανατολής.

Λέξεις Κλειδιά: εποχή του χαλκού, Μέση ανατολή, Βαβυλώνιοι, Αιγύπτιοι, Εβραίοι, Φοίνικες, Χετταίοι, Κυκλαδικός πολιτισμός, Μινωικός πολιτισμός, Μυκηναϊκός πολιτισμός.

Κεφάλαιο 3 – Ο Ελληνικός κόσμος από το 1100 π.Χ. έως το 800 π.Χ.

Η πτώση του μυκηναϊ­κού πολιτισμού­ επιφέρει μια αναστάτωση στην Ελλάδα­, που διαρκεί περίπου τρεις αιώνες (1100-800 π.Χ.). Η περίοδος αυτή, παρά τις οποίες αναταράξεις, είναι γονιμότατη. Σε αυτή την περίοδο η Ελλάδα διαμορφώνεται φυλετικά, οι Έλληνες μορφοποιούν όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία θα τους επιτρέψουν να αναπτύξουν το δικό τους πολιτισμικό λόγο. Σημαντικότερα γεγονότα: ο πρώτος ελληνικός αποικισμός, η διαμόρφωση των ομηρικών επών και η επινόηση του ελληνικού αλφαβήτου.

Λέξεις Κλειδιά: ελληνικός αποικισμός, ομηρικά έπη, ελληνικό αλφάβητο

Κεφάλαιο 4 – Αρχαϊκή Εποχή (800-479 π.Χ.)

Κατά τους ­αιώνες 800-479 π.Χ. συντελείται μια ριζική καινοτομία. Συγκροτείται η πόλη-κράτος. Ο πολίτης αρχίζει να συ­μμετέχει στη διαχείριση των πολιτικών πραγμάτων. Ο ελληνισμός ξεπερνάει τα όριά του και αποικίζει τα παράλια της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου. Το εμπόριο, η βιοτεχνία και η ευρεία χρήση του νομίσματος δημιουργούν τις προϋποθέσεις για σημαντική οικονομική πρόοδο. Η τέχνη αναζητεί νέους ρυθμούς έκφρασης, ενώ η ποίηση εκφράζει τις καθημερινές αγωνίες του ανθρώπου. Ο ελληνισμός ενωμένος θα αποκρούσει την περσική επεκτατική πολιτική.

Λέξεις Κλειδιά: Αρχαϊκή εποχή, εμπόριο, βιοτεχνία, οικονομική πρόοδος.

Κεφάλαιο 5 – Η ηγεμονία της Αθήνας (479-431 π.Χ.)

Κύριες πηγές μας: Το Α’ βιβλίο του Θουκυδίδη, η Αθηναίων Πολιτεία του Αριστοτέλη, οι Βίοι Αριστείδης, Θεμιστοκλής, Κίμων του Πλουτάρχου. Για πρώτη φορά, στους Περσικούς πολέμους, οι ελληνικές πόλεις παραμέρισαν τις συνεχείς διαιρέσεις τους για να υπερασπιστούν αυτό που αποτ­ελούσε για τους πολίτες τους το υπέρτατο αγαθό, την ελευθερία. Η νίκη τους εναντίον των Περσών δεν ερμηνεύεται διαφορετικά. Από όλες τις ελληνικές πόλεις, η Αθήνα προσέφερε στον κοινό αγώνα τα περισσότερα. Ήταν επόμενο να δρέψει και τους καρπούς της νίκης. Κερδίζει ένα μοναδικό κύρος. Αμέσως συγκεντρώνονται γύρω της πολλές πόλεις του Αιγαίου. Συνάπτεται η Συμμαχία της Δήλου. Η δημιουργία αυτής της συμμαχίας, η εισροή στην πόλη ενός πλήθους ξένων, των μετοίκων, η εμφάνιση μεγάλων ηγετικών φυσιογνωμιών, η μετεξέλιξη του πολιτεύματος σε δημοκρατικότερη κατεύθυνση μεταβάλλουν σταδιακά την Αθήνα σε ηγέτιδα δύναμη στην Ελλάδα.

Λέξεις Κλειδιά: Περσικοί πόλεμοι, Αθήνα, Συμμαχία της Δήλου, μέτοικοι.

Κεφάλαιο 6 – Ηγεμονικοί ανταγωνισμοί και κάμψη των ελληνικών πόλεων (431-362 π.Χ.)

Κύριες πηγές μας: ο Θουκυδίδης μέχρι το 4­11 π.­Χ. και στη συνέχεια ο Ξενοφών με τα «Ελληνικά» του, που μας προσφέρουν την πορεία των γεγονότων αυτής της ­περιόδου. Ακόμη, τα έργα του Ξενοφώντα Κύρου Ανάβασις και Αγησίλαος, καθώς και οι Βίοι του Πλουτάρχου Νικίας, Αλκιβιάδης, Λύσανδρος και Πελοπίδας είναι πολύτιμες πηγές. Η περίοδος αυτή, που αρχίζει με τον Πελοποννησιακό πόλεμο και τελειώνει με τη μάχη στη Μαντίνεια, βλέπει και τις τρεις μεγάλες ελληνικές πόλεις να πορεύονται, μέσα από ψευδαισθήσεις ηγεμονίας στην Ελλάδα, σε μία αναπότρεπτη παρακμή.

Λέξεις Κλειδιά: Πελοποννησιακός πόλεμος, παρακμή, μάχη στη Μαντίνεια

Κεφάλαιο 7 – Η ανάπτυξη της Μακεδονίας

Οι Μακεδόνες βασιλείς, αντιμετωπίζοντ­ας συνεχείς κίνδυνους στον βορρά, συχνά έστρεφαν το ενδιαφέρον τους προς τον νότο, έπειτα μάλιστα από τις συνεχείς συγκρούσεις ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις. Ο Φίλιππος Β’ εγκαινίασε πολιτική παρέμβασης στα ελληνικά θέματα με κορυφαίο γεγονός τη μάχη­ στη Χαιρώνεια (338 π.Χ.), με την οποία πέτυχε να πείσει τους Έλληνες να τον ακολουθήσουν σε εκστρατεία εναντίον των Περσών. Την εκστρατεία τελικά πραγματοποίησε ο γιος του Αλέξανδρος, ο οποίος με μια ταχεία επέλαση διέλυσε την αυτοκρατορία των Περσών φθάνοντας μέχρι την Ινδική. Το έργο του μεγάλου στρατηλάτη ανέκοψε ο πρόωρος θάνατος του (323 π.Χ.).

Λέξεις Κλειδιά: Μακεδόνες, Φίλιππος Β΄, μάχη στη Χαιρώνεια, Αλέξανδρος, εκστρατεία.

Κεφάλαιο 8 – Οι τέχνες και τα γράμματα την κλασική εποχή

Την κλασική εποχή (479-332 π.Χ.), παράλληλα με την απόκρουση του εξωτερικού εχθρού, των Περσ­ών, και την ολοκλήρωση των δημοκρατικών θεσμών, ανθίζουν τα γράμματα. Ταυτόχρονα δημιουργούνται στον ελληνικό χώρο, με πρωτοποριακό κέντρο την Αθήνα, κορυφαία έργα στις εικαστικές τέχνες γλυπτική και ζωγραφική και στην αρχιτεκτονική.

Λέξεις Κλειδιά: κλασική εποχή, έργα τέχνης, γλυπτική, ζωγραφική, αρχιτεκτονική.

Κεφάλαιο 9 – Ελληνιστικοί και Ρωμαϊκοί χρόνοι

Ο θάνατος του Αλέξανδρου (323 π­.X.) ά­φησε δυσαναπλήρωτο κενό. Οι στρατηγοί του προχώρησαν σε αγώνα αλληλοεξόντωσης με αποτέλεσμα την πολυδιάσπαση του απέραντου κράτους. Ο ελλαδικός χώρος χάνει τη ζωτικότητά του. Αντίθετα, ο ανατολικός αναζωογονείται οικονομικά και πολιτισμικά, ενώ η ελληνική καθιερώνεται ως επίσημο γλωσσικό όργανο. Παράλληλα στη Δύση η Ρώμη υψώνεται σε ισχυρή δύναμη, υποτάσσει την Καρχηδόνα και επιβάλλει τη θέλησή της στον ελλαδικό (146 π.Χ.) και στον ελληνιστικό χώρο (30 π.Χ.).

Λέξεις Κλειδιά: ελληνιστικοί χρόνοι, Ρωμαϊκοί χρόνοι, ανατολικός κόσμος

Κεφάλαιο 10 – Από τη Ρώμη στο Βυζάντιο

Η «Ρωμαϊκή ειρήνη» είναι το ιστορικό­ πλαίσιο μέσα στο οποίο θα αναπτυχθεί, κατά τους τρεις πρώτους αιώνες μ.Χ., ο Χριστιανισμός. Η γέννηση του Χριστού στη Βηθλεέμ της Ιουδαίας αποτελεί τομή στην ιστορία της ανθρωπότητας. Το Ευαγγέλιο, η διδασκαλία του Χριστού, διαδίδεται ταχύτατα. Οι απόστολοι του Χριστιανισμού, με κορυφαίο τον Παύλο, χρησιμοποιούν την ελληνική γλώσσα στην επικοινωνία τους με τα πλήθη, γράφουν ελληνικά. Μέσα στους τρεις πρώτους αιώνες η Εκκλησία, που την ίδρυσαν οι απόστολοι, παρά τους διωγμούς εδραιώνεται. Την ίδια περίοδο, ιδίως κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ. η Ρώμη, αντιμέτωπη με δισεπίλυτα οικονομικά προβλήματα, αρχίζει να παρακμάζει. Προσπάθειες ανασυγκρότησης με τους λεγόμενους Ιλλυριούς αυτοκράτορες έχουν μερική επιτυχία. Το κέντρο βάρους της Αυτοκρατορίας μετατοπίζεται όλο και περισσότερο προς τον ανατολικό μεσογειακό χώρο, όπου το ελληνικό στοιχείο κυριαρχεί. Τέλος ο Κωνσταντίνος με το διάταγμα των Μεδιολάνων, που θεσπίζει την ανεξιθρησκία, και τη μεταφορά της πρωτεύουσας του κράτους στο Βυζάντιο μεταλλάσσει την πορεία της ιστορίας και θέτει τα θεμέλια για τη δημιουργία της Ελληνικής Μεσαιωνικής Αυτοκρατορίας.

Λέξεις Κλειδιά: Βυζάντιο, Κωνσταντίνος, διάταγμα των Μεδιολάνων, Χριστιανισμός.

1η ενότητα: Πρώτες μέρες σ’ ένα νέο σχολείο

­Σ’ αυτή την ενότητα: ­­

• Θα προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τουςπαράγοντες της επικοινωνίας (ποιος μιλάει ή γράφει, σε ποιον, για ποιο σκοπό, με ποιο θέμα, πού και πότε).
• Θα μελετήσουμε ποικίλουςκώδικες επικοινωνίας.
• Θα γνωρίσουμε διάφοραείδη προτάσεων.
• Θα διαβάσουμε, θα μιλήσουμε και θα γράψουμε για τις σκέψεις και τα συναισθήματα από τιςπρώτες μέρες στο νέο σχολείο, το Γυμνάσιο.

Βασικοί Όροι – Λέξεις κλειδιά: ανταλλαγή μηνυμάτων, πομπός, δέκτης, κώδικας, προφορική επικοινωνία, γραπτή επικοινωνία, σήματα, πολυτροπικά κείμενα, απλή πρόταση, ελλειπτική πρόταση, επαυξημένη πρόταση, αποφαντικές προτάσεις, ερωτηματικές προτάσεις, επιφωνηματικές προτάσεις, ακροατής, συνθήκες επικοινωνίας, καταφατικές προτάσεις, αρνητικές προτάσεις

2η ενότητα: Επικοινωνία στο σχολείο

­Σ’ αυτή την­ ενότητα: ­

• Θα γνωρίσουμε καλύτερα διάφοραείδητου προφορικού και του γραπτού λόγου.
• Θα μάθουμε να χρησιμοποιούμε τοκατάλληλο ύφοςκαι λεξιλόγιο ανάλογα με τον αποδέκτη του μηνύματος και το μέσο-δίαυλο μετάδοσής του.
• Θα καταλάβουμε τορόλο της παραγράφουσ’ ένα κείμενο και θα ασκηθούμε να γράφουμε παραγράφους.
• Θα συζητήσουμε με τουςσυμμαθητέςμας και θα επικοινωνήσουμε (μέσα από κείμενα) με άλλους μαθητές.

Βασικοί Όροι – Λέξεις κλειδιά: πομπός, δέκτης, σκοπός, μήνυμα, παράγραφος, θεματική πρόταση, λεπτομέρειες, κατακλείδα, παράγοντες, μέσο – δίαυλος επικοινωνίας, αυτονομία, συνδετικές λέξεις, περιθώριο­

3η ενότητα: Ταξίδι στον κόσμο της φύσης

­Σ’ αυτή την εν­ότητ­α: ­

• Θα γνωρίσουμε μαζί διαφορετικάείδη κειμένων:
  • τα περιγραφικά,
  • τα αφηγηματικά,
  • κείμενα στα οποία υπάρχουν επιχειρήματα.
• Θα μάθουμε να κάνουμε τηνπερίληψη ενός κειμένου.
• Θα μιλήσουμε και θα γράψουμε για τη σχέση μας με τηφύση με αφορμή τα κείμενα.

Βασικοί Όροι – Λέξεις κλειδιά­: περιγραφή, αναπαράσταση, χώρος, γλαυκότητα, αφήγηση, γεγονός, χρόνος, περίληψη, επιχείρημα, νόημα λέξεων, εικόνα

4η ενότητα: Φροντίζω για τη διατροφή και την υγεία μου

­Σ’ αυτή την ενότ­ητα:

• Θα μιλήσουμε για τορόλο του ουσιαστικού και του επιθέτου στην πρόταση.
• Θα μάθουμε τις διαφορετικέςκλίσεις των ουσιαστικών και των επιθέτων.
• Θα αντιληφθούμε πώς λειτουργούν οι βασικότεροι μηχανισμοί δημιουργίας λέξεων, ηπαραγωγή και η σύνθεση.
• Θα συζητήσουμε και θα γράψουμε περιγράφοντας τηδιατροφή μας σήμερα.

­

Βασικοί Όροι – Λέξεις κλειδιά: ονοματική φράση, ρηματική φράση, απλή μορφή, διευρυμένη μορφή, υποκείμενο, κατηγορούμενο, αντικείμενο, συμπλήρωμα, φυσικό γένος, γραμματικό γένος, ονομαστική, γενική, αιτιατική, κλητική, δικατάληκτα, τρικατάληκτα, ισοσύλλαβα, ανισοσύλλαβα, πρόθημα, παράγωγη λέξη, συνθετικό, κατάληξη

Σ’ αυτή την ενότ­­ητα:

• Θα καταλάβουμε τοβασικό ρόλο του ρήματος στην πρόταση.
• Θα μάθουμε τιςμορφές του ρήματος και θα συσχετίσουμε μερικές από αυτές με τη σημασία του.
• Θα μάθουμε ποια είναι τασυνδετικά ρήματα και πώς μπορούν να μας βοηθήσουν στην περιγραφή.
• Θα αντιληφθούμεπώς παράγουμε ρήματα από άλλα μέρη του λόγου ή άλλα ρήματα.
• Θα συνειδητοποιήσουμετο ρόλο του ρήματος σε μια αφήγηση και πόσο σημαντική είναι η επιλογή του κατάλληλου ρήματος σε ένα αφηγηματικό κείμενο.
• Θα διαβάσουμε και θα γράψουμε αφηγήσεις για τοθέατρο και τον κινηματογράφο.

Βασικοί Όροι – Λέξεις κλειδιά: βασικό στοιχείο πρότασης, ρηματική φράση, ενικός, πληθυντικός, πρόσωπα ρημάτων, ενεργητική διάθεση ρημάτων, παθητική διάθεση ρημάτων, μέση διάθεση ρημάτων, ουδέτερη διάθεση ρημάτων, χρονική βαθμίδα, περιγραφή προσώπων, προθήματα, επιθήματα, έκφραση σκέψεων, έκφραση συναισθημάτων

6η ενότητα: Οι δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου

Σ’ αυτή την ενότητα: ­­

• Θα καταλάβουμε ότι κάθεπτώση του ουσιαστικού έχει συγκεκριμένες λειτουργίες μέσα στην πρόταση.
• Θα συνειδητοποιήσουμε τορόλο του ουσιαστικού, όταν προσδιορίζει άλλο ουσιαστικό.
• Θα μάθουμε πώς σχηματίζουμεπαράγωγα ουσιαστικά από άλλα ουσιαστικά, ρήματα και επίθετα.
• Θα διακρίνουμε τακύρια σημεία σε μια παράγραφο και θα μάθουμε να χρησιμοποιούμε πλαγιότιτλους.
• Θα μιλήσουμε και θα γράψουμε γιαδραστηριότητες που μας ψυχαγωγούν και μας κάνουν να νιώθουμε δημιουργικοί.

Βασικοί Όροι – Λέξεις κλειδιά: υποκείμενο, ονομαστική, αντικείμενο, αιτιατική, γενική, συνδετικά ρήματα, κατηγορούμενο υποκειμένου, κατηγορούμενο αντικειμένου, ετερόπτωτος, ομοιόπτωτος, ετερόπτωτοι προσδιορισμοί, γενική, διαστάσεις, μονάδες μέτρησης, ιδιότητα, σκοπός, χρήση, ομοιόπτωτος προσδιορισμός, παράθεση, επεξήγηση, καταλήξεις, επιθήματα, προθήματα, θεματική πρόταση, πλαγιότιτλος­

7η ενότητα: Ο κόσμος μέσα από την οθόνη-εικόνα

­­Σ’ αυτή την ενότητα:

• Θα αναγνωρίσουμε σε κείμενα τη σημασία και την κλίση τουάρθρου.
• Θα μάθουμε τους τρόπουςπαραγωγής επιθέτων.
• Θα μελετήσουμε περισσότερο τηνοργάνωση της περιγραφήςχώρου, προσώπου, κατάστασης κ.λπ.
• Θα μιλήσουμε και θα γράψουμε για τονκόσμο της οθόνης-της εικόνας(της τηλεόρασης, του διαδικτύου κ.λπ).

Βασικοί Όροι – Λέξεις κλειδιά: άρθρο, οριστικό άρθρο, συγκεκριμένα άρθρα, γενικευτικά άρθρα

8η ενότητα: Αθλητισμός και Ολυμπιακοί Αγώνες: Παρακολουθώ και συμμετέχω

­Σ’ αυτή την ενό­τητα:

• Θα γνωρίσουμε τηνπαρατακτική σύνδεσηκαι το ασύνδετο σχήμα στο λόγο μας.
• Θα μάθουμε ορισμένουςσυνδέσμουςπου χρησιμοποιούμε στην παρατακτική σύνδεση.
• Θα μελετήσουμε τασημεία στίξηςπου χρησιμοποιούμε στην παρατακτική σύνδεση και το ασύνδετο σχήμα.
• Θα συνεχίσουμε τημελέτη αφηγηματικών κειμένωνκαι τις παρατηρήσεις μας πάνω στο λόγο της αφήγησης.
• Θα συζητήσουμε και θα γράψουμε για τοναθλητισμόκαι τους Ολυμπιακούς Αγώνες στο παρελθόν και στην εποχή μας, είτε αθλούμαστε οι ίδιοι είτε μας αρέσει να παρακολουθούμε αγώνες.

Βασικοί Όροι – Λέξεις κλειδιά: ­περίοδος, κύρια/ανεξάρτητη πρόταση, εξαρτημένη/δευτερεύουσα πρόταση, σύνδεσμοι, παρατακτική σύνδεση, κόμμα, τελεία, ασύνδετο σχήμα, αντικειμενική στάση, υποκειμενική στάση

9η ενότητα: Ανακαλύπτω τη μαγεία της γνώσης

Σ’ αυτή την εν­ό­τητα: ­

• Θα μιλήσουμε για τις σχέσεις των λέξεων μέσα στη φράση-πρόταση, τη δυνατότητα που έχουμε να τις συνδυάζουμε και να τις αντικαθιστούμε με άλλες (συνταγματικός – παραδειγματικός άξονας).
• Θα αντιληφθούμε τηνευελιξία και την οικονομία της ελληνικής γλώσσας.
• Θα κατανοήσουμε τη χρήσηειδικού λεξιλογίου σε διαφορετικά είδη κειμένων.
• Θα ασκηθούμε στομετασχηματισμό ενός κειμένου σε διαφορετικό είδος λόγου.
• Θα μιλήσουμε και θα γράψουμε γιατη σχέση μας με το βιβλίο και τον κόσμο της γνώσης.

Βασικοί Όροι – Λέξεις κλειδιά: συνταγματικός άξονας, παραδειγματικός άξονας, έμφαση­

10η ενότητα: Γνωρίζω τον τόπο μου και τον πολιτισμό του

­Σ’ αυτή την ενότητα:

• Θα μάθουμε να διακρίνουμε τιςδευτερεύουσες προτάσεις από τις κύριες και να αναγνωρίζουμε τις λειτουργίες τους μέσα στην περίοδο.
• Θα μελετήσουμε τηνυποτακτική σύνδεση των προτάσεων και τους συνδέσμους που χρησιμοποιούμε σε αυτήν.
• Θα προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε το ρόλο τωνσημείων στίξης στο λόγο.
• Θα ασκηθούμε στηχρήση λεξικών.
• Θα μιλήσουμε και θα γράψουμε ο καθένας γιατον τόπο του και τον πολιτισμό του.

Βασικοί Όροι – Λέξεις κλειδιά:αντικείμενο, υποκείμενο, επιρρηματικός προσδιορισμός, χρόνος, αιτία, σκοπός, αποτέλεσμα, υπόθεση, εναντίωση, υποτακτική σύνδεση, υποτακτικοί σύνδεσμοι, ανισοσύλλαβα ονόματα, δικατάληκτα ονόματα, δραματοποίηση, επιθήματα, ισοσύλλαβα ονόματα, παραγωγή, περίσταση επικοινωνίας, προθήματα, σύνθεση, τρικατάληκτα ονόματα, υποκοριστικά

Ενότητα 1: Ο άνθρωπος και η φύση, Πόλη – Ύπαιθρος

Η φύση με την ομορφιά της γίνεται πηγή απόλαυσης και αρμονίας για τον άνθρωπο, με τα αρώματα και τους χυμούς της γεννά επιθυμίες για τη ζωή και τον έρωτα, με τα χρώματα και τους ήχους της γίνεται τόπος παιχνιδιού και χαράς για τα παιδιά. Όμως, στην επαφή του με το περιβάλλον ο άνθρωπος πολλές φορές ενεργεί καταστροφικά, διαταράσσει τις ισορροπίες που διέπουν το οικοσύστημα, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η ίδια η ύπαρξή του. Η λογοτεχνία έχει υμνήσει με πολλούς τρόπους την ομορφιά που υπάρχει γύρω μας –στην ύπαιθρο, στην πόλη, στη θάλασσα– και με άμεσο ή έμμεσο τρόπο μας δείχνει ότι η φύση αποτελεί πηγή ζωής και πως η προστασία της είναι απαραίτητη για την επιβίωσή μας.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Γιώργος Δροσίνης,Θαλασσινά τραγούδια
  Γιάννης Ρίτσος,Τζιτζίκια στήσαν το χορό και
  Οδυσσέας Ελύτης, Κάτω στης μαργαρίτας το αλωνάκι
  Ίταλο Καλβίνο, Μανιτάρια στην πόλη

Ενότητα 2: Λαογραφικά

­Στην ενότητα αυτή συγκεντρώνονται κείμενα τα οποία επιχειρούν να καταγράψουν τις ποικίλες όψεις του λαϊκού πολιτισμού, τόσο μέσα από απανθίσματα αυθεντικοΰ και γνήσιου λαϊκού λόγου (λαϊκό θέατρο/θέατρο σκιών, δημοτικά τραγούδια) όσο και μέσα από έργα γνωστών συγγραφέων που αποτυπώνουν τη λαϊκή νοοτροπία και συμπεριφορά. Στα κείμενα αυτά μπορεί να βρει κανείς χαρακτηριστικούς λαϊκούς τΰπους, ποικίλα λαϊκά έθιμα, λαϊκές παραδόσεις, παγιωμένες λαϊκές αντιλήψεις και προλήψεις κ.ά. Είναι γνωστό ότι ένα μέρος της λαϊκής παράδοσης χάνεται και ένα άλλο κατορθώνει να επιβιώνει μέσα στο χρόνο. Με αυτό το δεδομένο, στα κείμενα που ακολουθοΰν καθρεφτίζονται όψεις της λαϊκής ζωής που σιγά σιγά σβήνουν ή έχουν ήδη χαθεί, αλλά και ισχυρές συνήθειες του λαού και αντιλήψεις που εξακολουθούν να υπάρχουν.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Λαϊκό Παραμύθι,Το πιο γλυκό ψωμί
  Αντώνης Μόλλας,Η πείνα του Καραγκιόζη
  Δημοτικό Τραγούδι, Ύπνε μου κι έπαρέ μου το
  Μαρία Ιορδανίδου, Τα φαντάσματα
  Κοσμάς Πολίτης, Τα τσερκένια

Ενότητα 3: Οικογενειακές Σχέσεις

­­­Τα κείμενα της ενότητας αυτής επιχειρούν να αποδώσουν την πολυπλοκότητα των σχέσεων, όπως αυτές διαμορφώνονται στο εσωτερικό της οικογένειας. Παρουσιάζονται ποικίλες εκδοχές των οικογενειακών σχέσεων, όπως γονιών και παιδιών, παιδιών και ηλικιωμένων ατόμων (παππούς – γιαγιά), μητέρας και κόρης. Μέσα από τα κείμενα, τα οποία ανήκουν σε διαφορετικές περιόδους της νεοελληνικής και της ξένης λογοτεχνίας, αναδεικνύονται η διαχρονικότητα και η οικουμενικότητα της οικογένειας ως θεσμού, αλλά και οι εξελίξεις της στο πέρασμα των χρόνων.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Άγγελος Σικελιανός,Της μάνας μου
  Εμμανουήλ Ροΐδης,Η εορτή του πατρός μου
  Λάμπρος Πορφύρας, Το στερνό παραμύθι
  Λέων Τολστόι, Ο παππούς και το εγγονάκι
  Ζωρζ Σαρή, Νινέτ
  Τούλα Τίγκα, Τα πράγματα στρώνουν περισσότερο

Ενότητα 4: Θρησκευτική Ζωή

­­­Στα κείμενα της ενότητας αυτής παρουσιάζονται οι ποικίλοι τρόποι (ατομική ή ομαδική προσευχή, υλικά αφιερώματα, τάματα), με τους οποίους εκδηλώνεται η πίστη σε ανθρώπους διαφορετικής τοπικής, κοινωνικής και οικονομικής προέλευσης. Η πίστη αποτελεί για τον άνθρωπο καταφύγιο και παρηγοριά στις δύσκολες ώρες του, του δίνει χαρά και εσωτερική πληρότητα όταν αισθάνεται ότι προσφέρει στον συνάνθρωπο, γεννά μέσα του αγάπη και ευαισθησία για όλα τα πλάσματα του Θεού. Αυτό που προβάλλεται, επίσης, μέσα από τα κείμενα είναι ότι η σχέση που αναπτύσσει ο άνθρωπος με τον Θεό επηρεάζει τον τρόπο της σκέψης και των ενεργειών του.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης,Στην Παναγία τη Σαλονικιά
  Κ.Π. Καβάφης,Δέησις
  Στρατής Μυριβήλης, Η λιτανεία
  Κάρολος Ντίκενς, Παραμονή Χριστουγέννων
  Παντελής Καλιότσος, Πασχαλινή ιστορία

Ενότητα 5: Εθνική Ζωή

­­­Τα λογοτεχνικά κείμενα της «εθνικής ζωής» αναφέρονται σε γεγονότα και πράξεις που σχετίζονται με την ιστορία της νεότερης Ελλάδας και τους αγώνες του ελληνισμού για την ανεξαρτησία του. Αρχίζουν από τα χρόνια των κλεφτών, εστιάζουν στον Αγώνα του 1821, του κορυφαίου γεγονότος του σύγχρονου ελληνισμού, και αφού σταθούν στον Ελευθέριο Βενιζέλο και την Κατοχή, φτάνουν στο έπος του Πολυτεχνείου, την τελευταία αγωνιστική εκδήλωση του ελληνικού λαού για την υπεράσπιση των ελευθεριών του. Η ποικιλία των κειμένων (κλέφτικο τραγούδι, μυθιστορηματική βιογραφία, χρονικό, αφήγημα, σύγχρονη ποίηση) δείχνει το συνεχές και πολύμορφο ενδιαφέρον της λογοτεχνίας για τους εθνικούς και τους απελευθερωτικούς αγώνες.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Κλέφτικο τραγούδι,Ένας αϊτός περήφανος
  Γιάννης Βλαχογιάννης,Η Έξοδο
  Παντελής Πρεβελάκης, Ο Κρητικός – Η Πολιτεία
  Γιώργος Θεοτοκάς, Ανήμερα της 28ης Οκτωβρίου 1940
  Δημήτρης Ψαθάς, Οι πιτσιρίκοι
  Κύπρος Χρυσάνθης, 17 του Νοέμβρη 1973 (Χαράματα)

Ενότητα 6: Παλαιότερες μορφές ζωής

­­­Τα έργα της λογοτεχνίας, εκτός από την ευχαρίστηση και την ψυχική ανάταση που προσφέρουν, συχνά λειτουργούν και ως ντοκουμέντα, όπου καταγράφονται και διασώζονται στοιχεία του πολιτισμικού και του ανθρωπογεωγραφικού περιβάλλοντος της εποχής και του τόπου στον οποίο αναφέρονται. O κόσμος δεν ήταν πάντα όπως είναι σήμερα. Οι κοινωνίες, οι άνθρωποι, οι αντιλήψεις, οι νοοτροπίες, οι ανάγκες, το περιβάλλον αλλάζουν συνεχώς. Πολύ συχνά επομένως τα κείμενα λειτουργούν ως καθρέφτες αυτών των παλαιότερων μορφών ζωής. Στην ενότητα που ακολουθεί έχουν συγκεντρωθεί κείμενα που καταγράφουν και διασώζουν αυτές τις μορφές ζωής, άλλες από τις οποίες έχουν παρέλθει οριστικά (π.χ. η σκληρή αντιμετώπιση των μαθητών σε παλαιότερες εποχές ή η παραδοσιακή αγροτική ζωή), ενώ άλλες επιβιώνουν μέχρι σήμερα (π.χ. ο θερινός κινηματογράφος).

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Κώστας Κρυστάλλης,Ηλιοβασίλεμα
  Νίκος Καζαντζάκης,Η Νέα Παιδαγωγική
  Νίκος Θέμελης, Η αφήγηση του Αρχιμάστορα
  Ευγενία Φακίνου, Η ζωή στη Σύμη
  Ντίνος Δημόπουλος, Ο Σαρλό και το αθάνατο νερό

Ενότητα 7: Ταξιδιωτικά κείμενα

­­­Tα ταξίδια σε ξένες χώρες είναι συνδεδεμένα με το πρωτόγνωρο, με το άγνωστο και το μυστηριώδες. Αποτελούν καλή ευκαιρία για να γνωρίσουμε τις ξένες χώρες, τους κατοίκους και τις συνήθειές τους. Είναι όμως και αφορμή για περιπέτεια και φυγή από την καθημερινότητα. Στην ενότητα αυτή ανθολογούνται κείμενα που αναφέρονται στον τόπο μας, όπως τον βλέπουμε και τον ζούμε εμείς οι Έλληνες, αλλά και όπως τον βιώνουν οι ξένοι επισκέπτες του. Υπάρχουν επίσης ταξιδιωτικά κείμενα που μας μεταφέρουν σε ξένους τόπους και άλλους τρόπους ζωής. Ζούμε σε μια εποχή που οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στα κράτη και τους λαούς σιγά σιγά καταργούνται και η παγκόσμια κοινότητα αναζητεί τρόπους προσέγγισης και συνύπαρξης των λαών. Τα λογοτεχνικά έργα, τα οποία συμβάλλουν στη γνωριμία, την επικοινωνία και την ευαισθητοποίησή μας γύρω από τον κόσμο και τους ανθρώπους, είναι ένα καλό μέσο για την καλλιέργεια ενός οικουμενικού πνεύματος που θα οδηγήσει στην αποδοχή του διαφορετικού.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Νάνος Βαλαωρίτης,Με πλοίο
  Κώστας Ουράνης,Το θέλγητρο της Ανδαλουσίας
  Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ, Οδοιπορικό στην Ινδία
  Τζών Φώουλς, Κοιτώντας την Αθήνα
  Μιχάλης Γκανάς, Γυάλινα Γιάννινα

Ενότητα 8: Η αποδημία – Ο καημός της ξενιτιάς – Ο ελληνισμός έξω από τα σύνορα – Τα μικρασιατικά – Οι πρόσφυγες

­­­Η αποδημία, η απομάκρυνση δηλαδή των ανθρώπων από τον τόπο όπου γεννήθηκαν και μεγάλωσαν, είναι τόσο παλαιό φαινόμενο όσο και η οργάνωσή τους σε κοινωνίες. Οι άνθρωποι αναγκάζονται να ξενιτευτούν για πολλούς και διάφορους λόγους – ιστορικούς, πολιτικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς. Τα κείμενα στην ενότητα αυτή έχουν επιλεγεί για να δείξουν τις διαφορετικές μορφές της αποδημίας, τα συναισθήματα που νιώθουν όσοι ξενιτεύονται, αλλά και τον αγώνα επιβίωσης που δίνουν οι μετανάστες, οι εκπατρισμένοι και οι πρόσφυγες στις χώρες υποδοχής τους.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Ιωάννης Βηλαράς,Πουλάκι
  Γιώργος Θεοτοκάς,Ο Δημοτικός Κήπος του Ταξιμιού
  Διδώ Σωτηρίου, Ταξίδι χωρίς επιστροφή
  Θανάσης Βαλτινός, Η καλή μέρα απ’ το πρωί φαίνεται
  Μαρούλα Κλιάφα, Ο δρόμος για τον Παράδεισο είναι μακρύς

Ενότητα 9: Αθλητισμός

­­O αθλητισμός είναι δραστηριότητα αναπόσπαστη από τη ζωή των ανθρώπων. Οι άνθρωποι σήμερα γυμνάζονται και αθλούνται, είτε επειδή είναι επαγγελματίες σ’ αυτόν το χώρο είτε από χόμπι είτε για λόγους υγείας, για να ασκήσουν το σώμα τους. Επίσης, παρακολουθούν και συμμετέχουν στις αθλητικές δραστηριότητες ως φίλαθλοι. Κορυφαία αθλητική εκδήλωση είναι οι Ολυμπιακοί Αγώνες, στους οποίους γίνεται προσπάθεια να διασωθούν τα ιδεώδη της ευγενούς άμιλλας, της συναδέλφωσης και της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών, και οι άνθρωποι να αντλήσουν ευχαρίστηση από τη συμμετοχή τους σε μια παγκόσμια γιορτή. Ο αθλητισμός, ακόμη, στις καθημερινές διαστάσεις του, είναι ένα σχολείο διάπλασης του χαρακτήρα, ιδίως των νέων ανθρώπων που μαθαίνουν να αγωνίζονται με υπομονή και επιμονή, να θέτουν στόχους και να προσπαθούν να τους υλοποιήσουν. Έτσι, συνηθίζουν να αυτοπειθαρχούν και να συνεργάζονται με τους άλλους.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Κωστής Παλαμάς,Ο Ολυμπιακός ύμνος
  Πέτρος Χάρης,Δρόμος 100 μέτρων
  Αγγελική Βαρελλά, Η νίκη του Σπύρου Λούη

Ενότητα 10 : Η αγάπη για τους συνανθρώπους μας, Οι φιλικοί δεσμοί, Η αγάπη

­­­Στην ενότητα αυτή ανθολογούνται κείμενα που αναφέρονται στα συναισθήματα και στις ανθρώπινες σχέσεις. Τέτοια αισθήματα είναι η αγάπη για τα οικογενειακά μας πρόσωπα, η συμπάθεια, η αλληλεγγύη αλλά και οι φιλικοί δεσμοί, η συζυγική αφοσίωση, τα ερωτικά σκιρτήματα. Τα κείμενα προέρχονται από την ελληνική και την ξένη λογοτεχνική δημιουργία και ανήκουν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Ειρήνη Μάρρα,Τα κόκκινα λουστρίνια
  Δημοτικό Τραγούδι,Κόρη που λάμπει
  Λίτσα Ψαραύτη, Ο Κωνσταντής
  Γιάννης Ρίτσος, Πρωινό άστρο
  Αργύρης Εφταλιώτης, Αγάπης λόγια
  Οδυσσέας Ελύτης, Όλα τα πήρε το καλοκαίρι
  Όσκαρ Ουάιλντ, Ο πιστός φίλος
  Μιμίκα Κρανάκη, Ένα τόπι χρωματιστό

Ενότητα 11: Η βιοπάλη, Το αγωνιστικό πνεύμα του ανθρώπου

­­­Η λογοτεχνική γραφή ανέδειξε πολλές φορές παραδείγματα ανθρώπων που, παρά τις δυσκολίες και τα προβλήματα τα οποία αντιμετώπισαν, δεν έπαψαν να παλεύουν και να διεκδικούν τα δικαιώματά τους στη ζωή. Μικροί βιοπαλαιστές αποτέλεσαν πολλές φορές κεντρικούς ήρωες των λογοτεχνικών κειμένων. Τέτοια παραδείγματα αγωνιστικού πνεύματος και σκληρής βιοπάλης θα συναντήσετε στα κείμενα που περιλαμβάνονται σ’ αυτή την ενότητα. Προέρχονται από την προφορική λαϊκή παράδοση, από την παλαιά και νεότερη παραγωγή Ελλήνων και ξένων συγγραφέων και από τη σύγχρονη παιδική λογοτεχνία.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Λαϊκό παραμύθι,Ο φτωχός και τα γρόσια
  Τέλλος Άγρας,Το ξανθό παιδί και Νικηφόρος Βρεττάκος, Το παιδί με τα σπίρτα
  Άντον Τσέχωφ, Ο Βάνκας
  Μαρία Πυλιώτου, Λεώνη

Ενότητα 12: Προβλήματα της σύγχρονης ζωής

­­­Η ζωή στις αναπτυγμένες χώρες του πλανήτη προσφέρει στους ανθρώπους τις ανέσεις της τεχνολογίας και σε μεγάλο βαθμό τους έχει απαλλάξει από προβλήματα του παρελθόντος, σχετικά με ασθένειες, έλλειψη αγαθών κ.λπ. Ωστόσο, στη θέση των παλαιών προβλημάτων ήρθαν άλλα, δυσκολότερα πολλές φορές, τα οποία απειλούν τον άνθρωπο εκθέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή και την ευτυχία του. Η ανεργία, η μόλυνση του περιβάλλοντος, τα ναρκωτικά, ο ρατσισμός και οι κοινωνικές αδικίες είναι μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα στα οποία αναφέρονται τα κείμενα της ενότητας αυτής. Με αφορμή τα κείμενα αυτά μπορείτε να προβληματιστείτε και να εκφράσετε τις απόψεις σας για το πώς μπορούμε να προστατέψουμε τη ζωή και το περιβάλλον μας από ποικίλους νέους κινδύνους.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Αντώνης Σαμαράκης,Γραφείον ιδεών
  Λουίς Σεπούλβεδα,Το μαύρο κύμα
  Κρίτων Αθανασούλης, Παράπονο σκύλου
  Ελένη Σαραντίτη, Όπως τα βλέπει κανείς…

Ενότητα 13: Οι φίλοι μας τα ζώα

­­­Τα ζώα, άγρια και ήμερα, κατοικίδια ή ελεύθερα στη φύση, προσφέρουν στον άνθρωπο βοήθεια, προστασία, συντροφιά, τροφή· εκείνος, από την πλευρά του, ανταποδίδει με την αγάπη, τον σεβασμό και τη φροντίδα του. Η σωστή συμπεριφορά των ανθρώπων προς τα ζώα αποτελεί στις μέρες μας ένδειξη πολιτισμού· γι’ αυτό πολλές οργανώσεις προστατεύουν τα δικαιώματα των ζώων. Τα κείμενα που περιλαμβάνονται στην ενότητα έχουν κεντρικό θέμα τους αυτήν ακριβώς την παρουσία των ζώων στη ζωή των ανθρώπων και εξετάζουν τις σχέσεις που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της συνύπαρξης και συμβίωσής τους με αυτούς.

• Εκπρόσωποι – Λογοτέχνες:
  Ανδρέας Καρκαβίτσας,Το μνήμα της μάνας
  Γρηγόριος Ξενόπουλος,Η γάτα του παπά
  Ηλίας Βενέζης, Η Δάφνη
  Λιλή Ζωγράφου, Στρίγκλα και καλλονή
  Γιώργος Σκαμπαρδώνης, Η Βαγγελιώ-δεν-είσαι-εντάξει
  Τζακ Λόντον, Ο αδάμαστος