Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ)

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΙ

Α΄ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΣΤΟΧΟΙ

  • Η διδασκαλία επιμέρους ενοτήτων από τα Ελληνικά του Ξενοφώντα και τις Ιστορίες του Θουκυδίδη δεν έχει στόχο μόνο την κατανόηση και ερμηνεία των συγκεκριμένων γεγονότων που αφηγούνται οι δύο ιστορικοί, αλλά επιδιώκει κυρίως να αντιληφθούν οι μαθητές τον παραδειγματικό χαρακτήρα των αφηγήσεων αυτών, που μας επιτρέπει να οδηγηθούμε σε γενικότερα συμπεράσματα για ανάλογες καταστάσεις σε όλες τις φάσεις της ανθρώπινης ιστορίας.
  • Επιδιώκεται, επομένως, να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές ότι η ανάγνωση της ιστορίας και η γνώση του παρελθόντος δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά ένα χρήσιμο ερμηνευτικό εργαλείο για την κατανόηση του ιστορικού γίγνεσθαι και του παρόντος

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΑΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Εισαγωγή

Στόχοι:

Να κατανοήσουν οι μαθητές:

α) τη διαφορά της αρχαίας ελληνικής ιστοριογραφίας από τις ιστορικές καταγραφές των Ανατολικών λαών,

β) την προσφορά των μεγάλων ελλήνων ιστορικών, και

γ) την εξέλιξη της αντίληψης για την ιστορία από τους αρχαϊκούς μέχρι τους ελληνορωμαϊκούς χρόνους.

Ξενοφώντος Ελληνικά, Βιβλίο Β΄

Διδακτικοί στόχοι:

Με τη διδασκαλία της αθηναϊκής ήττας στους Αιγός Ποταμούς και την συνακόλουθη κατάλυση και τελική αποκατάσταση της δημοκρατίας, όπως τις αφηγείται ο Ξενοφώντας, επιδιώκεται:

  • Η μελέτη της πολιτικής κρίσης που εκδηλώνεται στο εσωτερικό ενός κράτους, όταν υποστεί μια συντριπτική πολεμική ήττα, και η συνακόλουθη κατάλυση του ισχύοντος πολιτεύματος.
  • Η κατανόηση των βίαιων μεθόδων και του αυθαίρετου χαρακτήρα των αυταρχικών καθεστώτων, εξαιτίας των οποίων στερούνται νομιμοποίησης στη συνείδηση των πολιτών και ανατρέπονται.

Ξενοφώντος Αγησίλαος

Διδακτικοί στόχοι:

  • Να γνωρίσουν οι μαθητές μια σημαντική προσωπικότητα της αρχαίας Σπάρτης που συνδύαζε ηγετικές και στρατηγικές αρετές με βαθιά φιλάνθρωπα αισθήματα, πράγμα που του επέτρεπε να αίρεται πάνω από το στενό ενδιαφέρον για την πατρίδα του, τη Σπάρτη, και να αγωνιά για το μέλλον του ελληνισμού.
  • Να αξιολογήσουν την προδρομική εκδήλωση της ιδέας για μια πανελλήνια εκστρατεία κατά των Περσών, συγκριτικά με την αντίστοιχη ιδέα του Ισοκράτη και ιδιαίτερα με τη μεγαλειώδη εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου.

Θουκυδίδου Ιστορίαι, Βιβλία Α΄, Γ΄

Διδακτικοί στόχοι:

Με τη διδασκαλία επιλεγμένων ενοτήτων από τα «Κερκυραϊκά» του Θουκυδίδη επιδιώκεται να προσεγγιστούν η ιστορική εμπειρία που περιγράφει και οι αρχές, με τις οποίες ο αθηναίος ιστορικός προσπαθεί να ερμηνεύσει το ιστορικό γίγνεσθαι. Οι ειδικότεροι στόχοι στους οποίους επιμερίζεται ο προηγούμενος γενικός στόχος είναι οι ακόλουθοι:

  • Η παρουσίαση και ο χαρακτηρισμός της (παθολογικής) συμπεριφοράς την οποία εκδηλώνει ο άνθρωπος σε καιρό πολεμικών συγκρούσεων.
  • Η εξοικείωση με τον «κοσμικό» και «φυσικό» τρόπο εξήγησης των ιστορικών γεγονότων από τον Θουκυδίδη: Ο εντοπισμός των αιτίων τόσο της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε κατάσταση πολέμου όσο και της γένεσης αυτής της ακραίας κατάστασης στην επιδίωξη του ρχειν και κρατεν, την πλεονεξία/φελία, το δέος και τη φιλοτιμία.
  • Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίον ο ιστορικός επιχειρεί να συστηματοποιήσει αυτά τα αίτια: η έννοια της φύσεως το νθρώπου.
  • Η ανασύσταση της «φιλοσοφίας της ιστορίας» του Θουκυδίδη και της «ανθρωπολογίας» που υπόκειται σε αυτήν.
  • Η κατανόηση της ερμηνείας της ιστορίας από τον Θουκυδίδη με αφετηρία αυτή την ανθρωπολογία και φιλοσοφία της ιστορίας: ο «ρεαλισμός της πολιτικής ισχύος» και οι συνέπειές του: τα παθήματα και η τραγικότητα του ανθρώπου σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.

Θουκυδίδου Ιστορίαι, Βιβλία Ζ΄, Η΄

ΙΣΤΟΡΙΑ

Α΄ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΣΤΟΧΟΙ

Με τη διδασκαλία της Ιστορίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση επιδιώκονται οι παρακάτω επιμέρους σκοποί:­

  • Να κατανοήσουν οι μαθητές ότι ο κόσμος στον οποίο ζουν είναι αποτέλεσμα μιας εξελικτικής πορείας, με υποκείμενα δράσης τους ανθρώπους.
  • Να καταστούν ικανοί, μέσα από τη γνώση του παρελθόντος, να κατανοήσουν το παρόν, να στοχαστούν για τα προβλήματά του και να προγραμματίσουν υπεύθυνα το μέλλον τους.
  • Να συνειδητοποιήσουν την προσωπική τους ευθύνη για την πορεία της κοινωνίας στην οποία ζουν.
  • Να διαμορφώσουν, μέσα από τη μελέτη των επιμέρους πολιτισμών και της συνεισφοράς τους στον παγκόσμιο πολιτισμό, πνεύμα μετριοπάθειας, ανοχής και σεβασμού στο διαφορετικό.
  • Να οικοδομήσουν, μέσα από τη μελέτη του δικού τους πολιτισμού, την εθνική και πολιτιστική τους ταυτότητα.
  • Να συνειδητοποιήσουν την αναγκαιότητα επιλογής και κριτικής αξιολόγησης των ιστορικών πηγών.­ ­

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΑΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Κεφάλαιο Ι – Πολιτισμοί της Εγγύς Ανατολής

Επισκόπηση της ιστορίας των λαών της Εγγύς Ανατολής (Μεσοποταμίας, Αιγύπτου, Φοινίκων, Εβραίων, Χετταίων, Μήδων και Περσών) και εξέταση της οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής και πολιτισμικής τους οργάνωσης.

Τα επιμέρους κεφάλαια της ενότητας είναι:

  1. Οι λαοί της Μεσοποταμίας
  2. Η Αίγυπτος
  3. Οι Φοίνικες
  4. Οι ­Εβραίοι
  5. Οι Χετταίοι ή Χεττίτες
  6. Οι Μήδοι και οι Πέρσες
  7. Οι Ανατολικοί λαοί και οι Έλληνες

Λέξεις – κλειδιά: Εγγύς Ανατολή, Μεσοποταμία, Αίγυπτος, Φοίνικες, Εβραίοι, Χετταίοι, Μήδοι, Πέρσες, οικονομική οργάνωση, κοινωνική οργάνωση, πολιτισμική οργάνωση, Ανατολικοί λαοί

Κεφάλαιο ΙΙ – Οι Αρχαίοι Έλληνες

Συνοπτική ιστορία των αρχαίων Ελλήνων από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι και το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου (323 π.Χ.). ­

Τα επιμέρους κεφάλαια της ενότ­ητας είναι:

  1. Ελληνική προϊστορία
  2. Η αρχαία Ελλάδα (Από το 1100 ως το 323 π.Χ.)

Λεξεις-κλειδιά: Αρχαίοι Έλληνες, προϊστορικά χρόνια, Ελληνική προϊστορία, Αρχαία Ελλάδα, Αιγαιακοί πολιτισμοί, Μυκηναϊκός πολιτισμός, Ομηρική εποχή, Αρχαϊκή εποχή, Κλασική εποχή

Κεφάλαιο ΙΙΙ – Ελληνιστικοί Χρόνοι

Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα (οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά) του ελληνιστικού κόσμου.­

Τα επιμέρους κεφάλαια της ενότητας είναι:

  1. Ο ελληνιστικός κόσμος
  2. Ο ελληνιστικός πολιτισμός

­Λέξεις-κλειδιά: ελληνιστικοί χρόνοι, ελληνιστικός κόσμος, ελληνιστικός πολιτισμός, ελληνιστικά κέντρα, γλώσσα, θρησκεία, γράμματα, επιστήμες, τέχνες

Κεφάλαιο ΙV – Ο Ελληνισμός της Δύσης, Πολιτισμοί Δ. Μεσογείου και Ρώμη

Την οργάνωση του Ελληνισμού της Δύσης και των άλλων λαών της Δυτικής Μεσογείου, ιδιαίτερα της Ρώμης από την ίδρυσή της μέχρι τα τέλη του 2ου αι. π.Χ.

Τα επιμέρους κεφάλαια της ενότητας είναι:

  1. Ο Ελληνισμός της Δύσης
  2. Η Καρχηδόνα
  3. Οι λαοί της ιταλικής χερσονήσου και ο σχηματισμός του ρωμαϊκού κράτους

­Λέξεις-κλειδιά: ελληνισμός της δύσης, δυτική μεσόγειος, Ρώμη, Καρχηδόνα, ιταλικοί χερσόνησος, ρωμαϊκό κράτος,  Συρακούσες, Ετρούσκοι, Res Publica

Κεφάλαιο V – Οι Μεγάλες Κατακτήσεις

Η ­επέκτασ­η της Ρώμης σ’ ολόκληρη τη Μεσόγειο.

Τα επιμέρους κεφάλαια της ενότητας είναι:

  1. Η ολοκλήρωση της ρωμαϊκής επέκτασης (200-31 π.Χ.)
  2. Οι συνέπειες των κατακτήσεων

Λέξεις-κλειδιά: κατακτήσεις, ρωμαϊκή επέκταση, Ανατολή, Δύση, οικονομικές αλλαγές, κοινωνικές αλλαγές, πολιτισ­τικές αλλαγές, μεταρρυθμιστικές προσπάθειες, ενοποίηση Ιταλίας, εμφύλιοι πόλεμοι

Κεφάλαιο VI – Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (1ος αι. π. Χ.-3ος αι. μ. Χ)

Τα κύρια γνωρίσματα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από τη δημιουργία της μέχρι την εποχή της παρακμής της (1ος αι. π.Χ. – 3ος αι. μ.Χ.).­

Τα επιμέρους κεφάλαια της ενότητας είναι:

  1. Η περίοδος της ακμής (27 π.Χ.-193 μ.Χ.)
  2. Η κρίση της αυτοκρατορίας τον 3ο αι. μ.Χ.

Λέξεις-κλειδιά: Ρωμαϊκή αυτοκρατ­ορία, περίοδος ακμής, Αύγουστος, διάδοχοι Αυγούστου, Ελληνισμός, Ρώμη, Ρωμαϊκή τέχνη, κρίση της αυτοκρατορίας, αυτοκρατορικός θεσμός, οικονομική κρίση, κοινωνική κρίση, βαρβαρικές επιδρομές, παρακμή αρχαίου κόσμου

Κεφάλαιο VΙΙ – Η Ύστερη Αρχαιότητα (4ος-6ος αι. μ. Χ.)

Την εξέλιξη της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από τα τέλη του 3ου αι. μ.Χ. μέχρι την εποχή του Ιουστινιανού.

Τα επιμέρους κεφάλαια της ενότητας είναι:

  1. Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού  κράτους (4ος-5ος αι.μ.Χ.)
  2. Η εποχή του Ιουστινιανού
  3. Τα γράμματα και οι τέχνες

Λέξεις-κλειδιά: ύστερη αρχαιότητα, Ιουστινιανός­, μετεξέλιξη Ρωμαϊκού κράτους, Διοκλητιανός, Μ. Κωνσταντίνος, εκχριστιανισμός, γράμματα, τέχνες

Κεφάλαιο VΙΙΙ – Πολιτισμοί της Νότιας Ασίας και της Άπω Ανατολής

­Επισκόπηση της ιστορίας της Ινδίας και της Κίνας κατά την αρχαιότητα, με έμφαση στις σχέσεις που δημιούργησαν με τον ελληνορωμαϊκό κόσμο.­

Τα επιμέρους κεφάλαια της ενότητας είναι:

  1. Η Ινδία
  2. Η Κίνα

­Λέξεις-κλειδιά: Νότια Ασία, Άπω Ανατολή, Ινδία, Κίνα, οικονομία, κοινωνία, ιστορία, πολιτισμός

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Α΄ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΣΤΟΧΟΙ

Επιδιώκεται οι μαθητές:

  • Να κατακτήσουν το βασικό όργανο επικοινωνίας της γλωσσικής τους κοινότητας, ώστε να αναπτυχθούν διανοητικά, συναισθηματικά και κοινωνικά, αποκτώντας τις απαραίτητες για την ηλικία τους γνώσεις της λειτουργίας του γλωσσικού συστήματος και χρησιμοποιώντας με επάρκεια και συνείδηση το λόγο (προφορικό και γραπτό) στις διάφορες επικοινωνιακές περιστάσεις.
  • Να συνειδητοποιήσουν τη σημασία του λόγου για τη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή, ώστε να μετέχουν στα κοινά είτε ως πομποί – εκφράζοντας με παρρησία τις προσωπικές τους πεποιθήσεις, χωρίς να προσβάλλουν τις πεποιθήσεις των άλλων – είτε ως δέκτες του λόγου με κριτική και υπεύθυνη στάση.
  • Να εκτιμήσουν τη σημασία της γλώσσας ως βασικού φορέα της έκφρασης και του πολιτισμού κάθε λαού.
  • Να είναι σε θέση να αναγιγνώσκουν και να αντιλαμβάνονται πώς δομούνται μέσω του λόγου διαφορετικές οπτικές για τον κόσμο.
  • Να επισημάνουν τις δομές και τις ιδιαιτερότητες της εθνικής τους γλώσσας συνειδητοποιώντας την πολιτισμική τους παράδοση.
  • Να μάθουν να εκτιμούν και να σέβονται τη γλώσσα κάθε λαού ως ισότιμη και ως βασικό στοιχείο του πολιτισμού του, προετοιμαζόμενοι να ζήσουν ως πολίτες σε μία πολυπολιτισμική κοινωνία όπως η ελληνική, αλλά και στην Ευρώπη.
  • Να κατανοήσουν ότι τα νέα μέσα επικοινωνίας αποτελούν εγγενές στοιχείο της σύγχρονης κοινωνικής, οικονομικής και πολιτισμικής πραγματικότητας, στο πλαίσιο των οποίων πρέπει να κατανοούνται οι κειμενικές πρακτικές που αναπτύσσονται σε αυτά.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΑΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Γλώσσα και γλωσσικές ποικιλίες

Επιδιώκεται οι μαθητές:

  • Να αποκτήσουν συνείδηση της εθνικής μας γλώσσας (και της αναδυόμενης από αυτήν Κοινής Νεοελληνικής) ως ζωντανής πραγματικότητας σε σχέση με τις συγκεκριμένες επικοινωνιακές περιστάσεις.
  • Να κατανοήσουν τα είδη της γλωσσικής ποικιλότητας και τις διαφορές διαλέκτου και ιδιώματος.
  • Να εννοήσουν ότι διάλεκτοι (μεγαλύτερη διαφοροποίηση από την Κοινή Νεοελληνική) και ιδιώματα (μικρότερη διαφοροποίηση) συνθέτουν την Κοινή Νεοελληνική και την τροφοδοτούν με γλωσσικό υλικό. Να εκτιμήσουν και να αγαπήσουν τις πηγές αυτές του γλωσσικού μας πλουτισμού.
  • Να ερμηνεύσουν την ιστορική διαφοροποίηση της ελληνικής γλώσσας σε επίπεδο λέξης, πρότασης και λεξιλογίου.
  • Να συνειδητοποιήσουν και να καλλιεργήσουν την ικανότητα  συστηματικής τροποποίησης και προσαρμογής του λόγου ανάλογα με την περίσταση επικοινωνίας, το σκοπό της ομιλίας και το είδος του κειμένου που χρησιμοποιείται, έτσι ώστε να έχει αυτός την απαιτούμενη αποτελεσματικότητα.
  • Να κατανοήσουν το ρόλο των λειτουργιών της γλώσσας (αναφορική, ποιητική κτλ.) και της πολυσημίας στην κατασκευή της οπτικής του μηνύματος ή του κειμένου.
  • Να συνειδητοποιήσουν την ιδιαιτερότητα της γλώσσας που χρησιμοποιούν οι νέοι σε διάφορα ηλεκτρονικά περιβάλλοντα.
  • Να εξοικειωθούν με τις επιστημονικές προσεγγίσεις και τις έρευνες συλλογής γλωσσικών δεδομένων σε σχέση με τη γλωσσική ποικιλότητα και τη γλωσσική αλλαγή.
  • Να αντιλαμβάνονται ότι στη γλώσσα αποτυπώνονται πάντα οπτικές θέασης του κόσμου, γι’ αυτό και οι γλωσσικές επιλογές υποδηλώνουν και πολιτικές επιλογές.
  • Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους, δεδομένου ότι οι λέξεις είναι φορείς εννοιών.
  • Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου μέσω κειμένων με επικοινωνιακό χαρακτήρα.
  • Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την κατανόηση κειμένων με βάση την ανάλυση των κοινωνικών πρακτικών στις οποίες ανήκουν τα κείμενα.

Ο λόγος

Επιδιώκεται οι μαθητές:

  • Να εκτιμήσουν την αξία του διαλόγου και να ασκηθούν στο είδος αυτό του λόγου (βα­σι­κού στοιχείου του δημοκρατικού πολιτεύματος), καθώς και στην κριτική αντιμετώπιση των διαφόρων απόψεων.
  • Να επισημάνουν τις προϋποθέσεις για έναν επιτυχημένο διάλογο, ώστε να ανταποκρίνονται επαρκώς στις απαιτήσεις μίας συζήτησης.
  • Να κατανοήσουν τις ιδιαιτερότητες, τα βασικά χαρακτηριστικά και την κειμενική οργάνωση που παρουσιάζουν ο προφορικός και ο γραπτός λόγος και να τα λαμβάνουν υπόψη τους στην παραγωγή λόγου, ώστε να ανταποκρίνονται επαρκώς σε αυτήν.
  • Να εξοικειωθούν με γραπτά κείμενα που χαρακτηρίζονται από προφορικότητα και με τα στοιχεία του γραπτού λόγου που αξιοποιούνται σε προφορικά κείμενα.
  • Να γνωρίσουν τις λεκτικές πράξεις και την επιτελεστικότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου.
  • Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους, δεδομένου ότι οι λέξεις είναι φορείς εννοιών.
  • Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου μέσω κειμένων με επικοινωνιακό χαρακτήρα.
  • Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την κατανόηση κειμένων με βάση την ανάλυση των κοινωνικών πρακτικών στις οποίες ανήκουν τα κείμενα.

Η περιγραφή

Επιδιώκεται οι μαθητές:

  • Να μελετήσουν ένα βασικό τρόπο ανάπτυξης του λόγου, τον περιγραφικό, ως κειμενικό τύπο σε ενδοσχολικά και εξωσχολικά συμφραζόμενα.
  • Να ασκηθούν στη μεθόδευση της περιγραφής.
  • Να κατανοήσουν ότι η γλώσσα της περιγραφής καθορίζεται από το είδος του κειμένου, τον επιδιωκόμενο σκοπό και την οπτική γωνία του προσώπου που κάνει την περιγραφή.
  • Να κατανοήσουν τη χρήση της αιτιολογίας στην ανάπτυξη μίας παραγράφου ή ενός ευρύτερου κειμένου.
  • Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους, δεδομένου ότι οι λέξεις είναι φορείς εννοιών.
  • Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου μέσω κειμένων με επικοινωνιακό χαρακτήρα.
  • Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την κατανόηση κειμένων με βάση την ανάλυση των κοινωνικών πρακτικών στις οποίες ανήκουν τα κείμενα.

Η αφήγηση

Επιδιώκεται οι μαθητές:

  • Να κατανοήσουν ότι υπάρχουν ποικίλα αφηγηματικά είδη, το καθένα από τα οποία εξυπηρετεί διαφορετικό σκοπό και χρησιμοποιεί την ανάλογη γλωσσική ποικιλία, και να εξοικειωθούν με αυτά.
  • Να καλλιεργήσουν την αφηγηματική τους ικανότητα προσαρμόζοντας το λόγο τους στο συγκεκριμένο αφηγηματικό είδος.
  • Να εξοικειωθούν με ορισμένες έννοιες βασικές για την αφήγηση, όπως το αφηγηματικό περιεχόμενο, η αφηγηματική πράξη, ο αφηγηματικός τρόπος, ο αφηγητής και η οπτική γωνία, με σκοπό να κατανοήσουν ότι δεν υπάρχουν αντικειμενικές αφηγήσεις.
  • Να κατανοήσουν την παράγραφο ως δομή στα διάφορα κειμενικά είδη και το ρόλο της στη συνοχή και τη συνεκτικότητα των κειμένων.
  • Να κατανοήσουν τη μεγάλη σημασία της συνοχής για τη σύνδεση των γλωσσικών στοιχείων με λογικούς τρόπους ώστε να παραχθεί συνεχής λόγος.
  • Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους, δεδομένου ότι οι λέξεις είναι φορείς εννοιών.
  • Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου μέσω κειμένων με επικοινωνιακό χαρακτήρα.
  • Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την κατανόηση κειμένων με βάση την ανάλυση των κοινωνικών πρακτικών στις οποίες ανήκουν τα κείμενα.

Το χρονογράφημα

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Α΄ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΣΤΟΧΟΙ

Με τη διδασκαλία των κειμένων στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α’ Λυκείου επιδιώκεται η καλλιέργεια της ικανότητας των μαθητών:

  • να διαβάζουν με προσοχή και ευαισθησία το κείμενο,
  • να εντοπίζουν τα κύρια κειμενικά και εξωκειμενικά στοιχεία και να προχωρούν σε πολυεπίπεδη ανάλυση όσον αφορά τη μορφή και δομή του κειμένου,
  • να επισημαίνουν το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο του εκάστοτε κειμένου και τα θέματα που αυτό αναδεικνύει,
  • να σχολιάζουν και να επεξεργάζονται τις πολλαπλές απόψεις και γνώμες οι οποίες διατυπώνονται σε ένα κείμενο,
  • να ευαισθητοποιούνται στους εκάστοτε προβληματισμούς οι οποίοι εγείρονται από τα κείμενα του βιβλίου.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΑΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Πρώτη περίοδος (10ος αι.-1453)

Κατά την περίοδο αυτή εξετάζονται δημοτικά και ακριτικά τραγούδια, καθώς και ιπποτικά μυθιστορήματα. Η μετάβαση από τη βυζαντινή-μεσαιωνική λογοτεχνία στη νεοελληνική τοποθετείται στον 10ο με 11ο αιώνα, εκλαμβάνοντας το Έπος του Διγενή Ακρίτα ως το πρωιμότερο λογοτεχνικό κείμενο που γράφτηκε στη νέα ελληνική γλώσσα. Οι βυζαντινοί αγωνίζονται να διατηρήσουν τα ανατολικά, κυρίως, σύνορα της αυτοκρατορίας, τα οποία υπερασπίζονται οι λεγόμενοι “ακρίτες”. Οι αγώνες τους εναντίον των Αράβων, των εμίρηδων και των ληστών ήταν αδιάλειπτοι, για αυτό και γύρω από τα ηρωικά κατορθώματά τους δημιουργήθηκαν διάφοροι θρύλοι, οι οποίοι απεικονίζονται στο λόγιο Έπος του Διγενή Ακρίτα και στα Ακριτικά δημοτικά τραγούδια.

Επίσης στην ενότητα αυτή θα δούμε πως από τα τέλη του 11ου αιώνα το ενδιαφέρον μετατοπίζεται από τη λυρική στην επική ποίηση ανοίγοντας έτσι τον δρόμο προς το μυθιστόρημα.

Eκπρόσωποι-λογοτέχνες:

Το δημοτικό τραγούδι:

  1. Παραλογές

    Του νεκρού αδελφού

    Της νύφης που κακοπάθησε

  1. Ακριτικά τραγούδια

    Η αρπαγή της γυναίκας του Διγενή

   Ο γιος της χήρας

   Ο αιχμάλωτον

  1. Του Χάροντα-Του Κάτω Κόσμου

   Γιατί είναι μαύρα τα βουνά

   Ήλιε μου και τρισήλιε μου

   Η λυγερή στον Άδη

  1. Ιστορικά τραγούδια

   Το κρούσος της Αντριανούπολης

   [Πάρθεν η Ρωμανία]

   [Οι σκλάβοι τω Μπαρμπαρέσσω]

   [Της Δέσπως]

   [Της Πάργας]

  1. Κλέφτικα τραγούδια

   [Της νύχτας οι αρματολοί]

   Των Κολοκοτρωναίων

   Των Κοντογιανναίων

H λόγια δημιουργία:

  1. Το έπος του Διγενή Ακρίτα (απόσπασμα)
  2. Πρωχοπροδρομικά (απόσπασμα)
  3. Ιπποτικά μυθιστορήματα

   Λίβιστρος και Ροδάμνη (απόσπασμα)

  1. Γεώργιος Φραντζής,Χρονικό(αποσπάσματα)
  2. Θρήνοι

   Το ανακάλημα της Κωνσταντινούπολης (αποσπάσματα)

Δεύτερη περίοδος (1453-1669)

Μετά την άλωση της Πόλης, ο ελληνισμός διασπάται. Πολλοί Έλληνες φεύγουν στη Δύση (ο πληθυσμός αυτός αποτελεί τον ελληνισμό της διασποράς), ενώ από τις ελληνικές περιοχές άλλες υποδουλώνονται στους Τούρκους (τουρκοκρατούμενος ελληνισμός) και άλλες στους Φράγκους, Ενετούς (λατινοκρατούμενος ελληνισμός). Ενώ ο διασπορικός και ο τουρκοκρατούμενος ελληνισμός φαίνεται να μην επιδεικνύουν ιδιαίτερη πολιτιστική δραστηριότητα, στις ελληνικές περιοχές, οι οποίες βρίσκονταν υπό την κυριαρχία των Φράγκων ή των Βενετών γράφονται έργα με έντονες επιρροές από την κλασική αρχαιότητα. Το ουμανιστικό πνεύμα της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης επηρεάζει την ελληνική παραγωγή. Κατά τη διάρκεια του 16ου και 17ου αιώνα η Κρητική λογοτεχνία γνωρίζει την ακμή της και κορυφώνεται η παραγωγή της λογοτεχνίας της Αναγέννησης στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου γράφονται θεατρικά έργα, τραγωδίες και κωμωδίες, στην ομιλούμενη κρητική διάλεκτο.

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες

Καταλόγια

Κυπριακά

Μπεργαδής, Απόκοπος (απόσπασμα)

Ιωάννης Ανδρέας Τρώιλος, Χορικό από το Ροδολίνο (απόσπασμα)

Γεώργιος Χορτάτσης, Κατζούρμπος (απόσπασμα), Ερωφίλη (απόσπασμα)

Βιτσέντζος Κορνάρος, Η Θυσία του Αβραάμ (απόσπασμα), Ερωτόκριτος (αποσπάσματα)

Τρίτη περίοδος (1669-1830)

Στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα ανθεί ο κλασικισμός, η αποθέωση του μέτρου και της αρμονίας. Η πρώτη περίοδος του 18ου αιώνα, επονομαζόμενη και περίοδος του Διαφωτισμού, είναι η περίοδος κατά την οποία σπουδαίοι διανοητές προσπαθούν να αφυπνίσουν τον άνθρωπο και να τον οδηγήσουν στην αυτογνωσία και σε μια βαθύτερη κατανόηση του κόσμου του. Η ελευθερία και η ευτυχία αποτελούν πρωταρχικές αξίες για τους διανοούμενους της εποχής.

Το κλίμα στην Ελλάδα είναι εντελώς διαφορετικό, καθώς η κατάληψη της Κρήτης από τους  Τούρκους το 1869 σηματοδοτεί και το τέλος μιας περιόδου σημαντικής λογοτεχνικής δημιουργίας. Στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα ανθεί πλέον η έντεχνη πεζογραφία, η οποία γράφεται στη λαϊκή γλώσσα. Παράλληλα, ανθεί και η εκκλησιαστική ρητορική με τους διδασκάλους του Γένους, ενώ γύρω από το Πατριαρχείο, στο Φανάρι, αναπτύσσεται (από το τέλος του 16ου αιώνα έως τις αρχές του 18ου αιώνα) σημαντική πνευματική κίνηση με τους λεγόμενους «Φαναριώτες», οι οποίοι γράφουν έργα σε λόγια, αρχαιοπρεπή γλώσσα. Αντίθετα, οι ιεροκήρυκες όπως ο Κοσμάς ο Αιτωλός χρησιμοποιούν στα κηρύγματά τους γλώσσα λαϊκή. Το κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού γνωρίζει την ακμή του την περίοδο 1770-1820, κατά τη διάρκεια της οποίας παρατηρείται αναζωπύρωση της πνευματικής δραστηριότητας. Την τελευταία δεκαετία του 18ου αιώνα ξεχωρίζουν τα κείμενα του Ρήγα Φεραίου και λυρικοί ποιητές όπως ο Βηλαράς και ο Χριστόπουλος, οι λεγόμενοι «πρόδρομοι» του Διονύσιου Σολωμού. Στα τέλη του 18ου αιώνα αρχίζουν να κυκλοφορούν και αυτοβιογραφικές αφηγήσεις από τα χρόνια του αγώνα του ’21 με σημαντικότερους εκπροσώπους τους Κολοκοτρώνη και Μακρυγιάννη. Τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη τα οποία γράφονται σε γλώσσα λαϊκή και με την αμεσότητα του προφορικού λόγου, αποτελούν ιδιαίτερα σημαντικό δείγμα της ανάπτυξης του λογοτεχνικού είδους των Απομνημονευμάτων.

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες

  1. Λαϊκές αφηγήσεις

   Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου (απόσπασμα)

   Χρονικό του Γαλαξιδιού (απόσπασμα)

  1. Άνθη ευλαβείας

   Φραγκίσκος Κολομπής, Εις την Μετάστασιν της Πανάγνου

  1. Εκκλησιαστική ρητορική

   Ηλίας Μηνιάτης, Περί φθόνου (απόσπασμα)

   Κοσμάς Αιτωλός, Από τις διδαχές (απόσπασμα)

  1. Νεοελληνικός διαφωτισμός

   Δημήτριος Καταρτζής, [Από τη χρεία να οδηγούμαστε εις τα αναγκαία] (απόσπασμα)

   Ρήγας Βελεστινλής, Η επαναστατική προκήρυξη

   Ανώνυμος, Ελληνική Νομαρχία (απόσπασμα)

Αδαμάντιος Κοραής, [Η κηδεία του Βολταίρου] (απόσπασμα), Αδελφική διδασκαλία (απόσπασμα)

  Ιωάννης Βηλαράς, [Επιστολή στον Αθανάσιο Ψαλίδα]

   Άγνωστος, Έρωτος Αποτελέσματα (απόσπασμα)

  1. Οι πρόδρομοι

   Ιωάννης Βηλαράς, Σαν πεταλούδα στη φωτιά…Γιατρική παρηγορία

   Αθανάσιος Χριστόπουλος, Φαγοπότι

  1. Απομνημονεύματα

   Παναγής Σκουζές, Χρονικό της σκλαβωμένης Αθήνας (αποσπάσματα)

   Νικόλαος Κασομούλης, Στρατιωτικά ενθυμήματα (απόσπασμα)

   Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Διήγησις συμβάντων (απόσπασμα)

   Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα (απόσπασμα)

Επτανησιακή σχολή

Η λογοτεχνική παραγωγή στα νησιά του Ιονίου σε αντιδιαστολή με την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα παρουσιάζει σημαντική ανάπτυξη στις αρχές του 19ου αιώνα. Αυτό οφείλεται στην απουσία του τουρκικού ζυγού και στη μακροχρόνια επαφή των νησιών με τη Δύση λόγω της ενετικής και γαλλικής κυριαρχίας. Το κίνημα του ευρωπαϊκού ρομαντισμού, όπως αυτό φαίνεται μέσα από την έκφραση των φλογερών πόθων, των οραματισμών και των εσωτερικών αγωνιών του καλλιτέχνη, επηρέασε σε σημαντικό βαθμό τη λογοτεχνική παραγωγή της Επτανησιακής σχολής. O Διονύσιος Σολωμός αποτελεί ηγετική πνευματική φυσιογνωμία των ποιητών της Επτανησιακής σχολής. Κοινά χαρακτηριστικά των ποιητών της σχολής είναι η χρήση της δημοτικής γλώσσας και η αποθέωση της πατρίδας, της φύσης, της θρησκείας. Ο Ανδρέας Κάλβος αποτελεί ξεχωριστή λογοτεχνική προσωπικότητα και τυπικά μόνο εντάσσεται στην Επτανησιακή σχολή. Η ποίηση του Κάλβου διακρίνεται για τις τολμηρές, μεγαλόπρεπες εικόνες και τη χρήση ενός ιδιαίτερου γλωσσικού ιδιώματος· η γλώσσα στα ποιήματα του Κάλβου είναι μεικτή, αρχαΐζουσα με λαϊκά στοιχεία.

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες

Ανδρέας Κάλβος, Ο ΦιλόπατριςΕις ΑγαρηνούςΤα ηφαίστεια

Διονύσιος Σολωμός, Ελεύθεροι ΠολιορκημένοιΗ γυναίκα της Ζάκυθος (απόσπασμα), Ο Πόρφυρας

Ιάκωβος Πολυλάς, Ερασιτέχνης

Γεράσιμος Μαρκοράς, Πατρική ευτυχία

Ανδρέας Λασκαράτος, ΠροβόδισμαΤα μυστήρια της Κεφαλονιάς (απόσπασμα)

Λορέντζος Μαβίλης, ΛήθηΜούχρωμα

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Φωτεινός (απόσπασμα)

Οι Φαναριώτες και η Ρομαντική Σχολή των Αθηνών (1830-1880)

Οι νεότεροι Φαναριώτες (Σούτσος, Ραγκαβής, Ζαλοκώστας κ.ά.), μολονότι επηρεασμένοι από τον Ευρωπαϊκό Ρομαντισμό, γράφουν λόγια ποίηση. Η πνευματική ζωή μεταφέρεται από την περιφέρεια στην πρωτεύουσα και οι ποιητές που γράφουν αυτή την εποχή αποτελούν τη λεγόμενη Ρομαντική Σχολή των Αθηνών. Οι λογοτέχνες που ανήκουν στη Ρομαντική Σχολή εμπνέονται από τον γαλλικό ρομαντισμό και τον Λόρδο Βύρωνα, χρησιμοποιούν στα ποιήματά τους αυστηρή καθαρεύουσα, ύφος πομπώδες, χωρίς να δίνουν ιδιαίτερη σημασία στη μορφή των ποιημάτων τους. Τα ποιήματά τους είναι συχνά φλύαρα. Ειδικότερα τα ποιήματα της όψιμης περιόδου διακατέχονται από πεισιθάνατες εμμονές, εσωστρέφεια και τάσεις επιστροφής στο παρελθόν.

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες

Ποίηση

Αλέξανδρος Σούτσος, Επιστολή προς τον Βασιλέα της Ελλάδος Όθωνα (απόσπασμα)

Γεώργιος Ζαλοκώστας, Η αναχώρησή της

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Διονύσου πλους (απόσπασμα)

Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος, Ασμάτιον

Σπυρίδων Βασιλειάδης, Το άσμα του Ορφέως

Πεζογραφία-μυθιστόρημα

Γρηγόριος Παλαιολόγος, Ο Πολυπαθής (απόσπασμα)

Ιάκωβος Πιτσιπίος, Ο πίθηκος Ξουθ ή Τα ήθη του αιώνος (απόσπασμα)

Δημήτριος Βικέλας, Λουκής Λάρας (απόσπασμα), Ο Παπα-Νάρκισσος

Εμμανουήλ Ροΐδης, Αθηναϊκοί περίπατοιΜονόλογος ευαισθήτου

Άγγελος Βλάχος, Η μπογάτσα. Ανατολικός μύθος

Ξένη λογοτεχνία

Σε αυτό το τμήμα του βιβλίου εξετάζονται κείμενα της ξένης λογοτεχνίας, τα οποία υπήρξαν ο ακρογωνιαίος λίθος του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Κείμενα όπως η Θεία Κωμωδία του Δάντη και το Περί φιλίας του Μονταίν επηρέασαν καθοριστικά τη διαμόρφωση του κινήματος του Ελληνικού Διαφωτισμού, ο οποίος υπήρξε βασικός παράγοντας διαμόρφωσης της ιστορίας και ταυτότητας της νεοελληνικής λογοτεχνίας (και συνείδησης).

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες

Nίκος Καζαντζάκης, Το εσωτερικό διάγραμμα της Θείας Κωμωδίας

Δάντης, Θεία Κωμωδία (απόσπασμα)

Φραγκίσκος Πετράρχης, Σονέτο

Μιχαήλ Θερβάντες, Δον Κιχώτης (απόσπασμα)

Μονταίν, Περί φιλίας (απόσπασμα)

Μολιέρος, Ο αρχοντοχωριάτης (απόσπασμα)

Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Βασιλιάς Ληρ (αποσπάσματα)

Η Νέα Αθηναϊκή Σχολή (1880-1920 Ποίηση-Δημοτικισμός)

Η γενιά λογοτεχνών που εμφανίζεται μετά το 1880 ονομάζεται Νέα Αθηναϊκή Σχολή σε αντιδιαστολή με τη Ρομαντική (ή Πρώτη) Αθηναϊκή Σχολή. Η σχολή αυτή αντιδρά στις υπερβολές, την εσωστρέφεια και τον συντηρητισμό της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής αναζητώντας την εκφραστική απλότητα μέσα από την καθιέρωση της δημοτικής στον ποιητικό λόγο. Εγκαταλείπει τον στόμφο και τις ρητορείες και στρέφεται σε θέματα στα οποία αρμόζουν οι χαμηλοί τόνοι. Οι ποιητές της Νέας Αθηναϊκής Σχολής είναι επηρεασμένοι από το ρεύμα του γαλλικού παρνασσισμού· ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την επιμέλεια της μορφής του στίχου, τον ρυθμό και προτιμούν μικρά στροφικά σχήματα. Η Νέα Αθηναϊκή Σχολή αντλεί τα θέματά της από την επιστήμη της Λαογραφίας, την ιστορία του Βυζαντίου και το Δημοτικό τραγούδι. Ο πιο αντιπροσωπευτικός ποιητής της γενιάς αυτής και ένας από τους κορυφαίους ποιητές της νεοελληνικής λογοτεχνίας είναι ο Κωστής Παλαμάς, ποιητής ο οποίος αφομοιώνει πολλαπλές επιρροές και τεχνοτροπίες στο έργο και τη στιχουργική του. Την ίδια εποχή, ο Κ. Π. Καβάφης, πρώιμος μοντερνιστής, δημιουργεί το δικό του ιδιότυπο έργο – ένα έργο παγκόσμιας εμβέλειας και επίδρασης.

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες 

ΠΟΙΗΣΗ

Κ. Παλαμάς, Το πανηγύρι στα σπάρταΟ δωδεκάλογος του γύφτου (απόσπασμα), Σατιρικά γυμνάσματα: α΄ – β΄, Πατρίδες [Σαν των Φαιάκων το καράβι…] –  [Πατρίδες! αέρας, γη…], Αγορά

Γ. Δροσίνης, Τα πρωτοβρόχια

Κ. Π. Καβάφης, Περιμένοντας τους βαρβάρουςΙθάκηΗ σατραπείαΑπολείπειν ο Θεός ΑντώνιονΑλεξανδρινοί βασιλείςΗγεμών εκ Δυτικής ΛιβύηςΝέοι της Σιδώνος 400 μ. Χ.

Κ. Κρυστάλλης, Στο Σταυραϊτό

Κ. Χατζόπουλος, Δε γυρεύω ξένοΉρθες

Μ. Μαλακάσης, Ο Μπαταριάς

Ι. Γρυπάρης, Εστιάδες

Λ. Πορφύρας, Το θέατρο

Α. Σικελιανός, ΆγραφονΠνευματικό εμβατήριο (απόσπασμα), ΔείπνοςΙερά ΟδόςΣτ’ όσιου Λουκά το μοναστήρι

Κ. Βάρναλης, Οι μοιραίοι[Πάλι μεθυσμένος είσαι]Το πέρασμά σουΟι πόνοι της Παναγιάς (απόσπασμα)

ΔΗΜΟΤΙΚΙΣΜΟΣ

Γ. Ψυχάρης, Δύο λόγια [από Το Ταξίδι μου]

Φ. Φωτιάδης, Το γλωσσικό ζήτημα κι η εκπαιδευτική μας αναγέννησις (απόσπασμα)

Α. Δελμούζος, Το Ανθρωπιστικό Ιδανικό

Δ. Γληνός, Δημιουργικός Ιστορισμός (απόσπασμα)